Algemene semantiek | Toepassingen: termen, vaagtaal 20 dec.2009 In dit tijdsgewricht vermoedelijk de meest voorkomende vorm van taalmisbruik is vaagtaal, taal die er niet voor bedoeld zijn om informatie over te brengen, maar juist om die te verhullen. De term is afkomstig van de volgende bron, en is een wat algemenere versie van Hayakawa's learned jargon en babuism (de Volkskrant, 18-12-2009, door Olaf Tempelman):   Leren heen- en terugdenken over bekostigingsprikkels Tussentitel: Vaagtaal - linguïstisch misdrijf en smeermiddel Grote Leiders, revolutionairen, maffiabazen en voorzitters van bestuursraden kun je niet over een kam scheren. Echter: ze hebben doorgaans gemeenschappelijk dat ze duidelijk zijn. Hun ondergeschikten bezondigen zich vaker aan minder helder taalgebruik. Stalin zei: ‘Je kunt geen omelet bakken zonder eieren te breken.’ Sovjet-apparatsjiks spraken van de noodzaak tot het nemen van initiatieven ter bevordering van een klimaat dat een sociale transformatie bewerkstelligt blabla. Orwell schetste in 1984 een totalitaire samenleving waarin een ‘nieuwspraak’ was ontstaan waarmee echt iets zeggen onmogelijk was geworden. ...     ... ‘Taalliefhebbers’ Arjen Ligtvoet en Cathelijne de Busser doopten de contemporaine Hollandse variant van ‘nieuwspraak’ Vaagtaal (Haystack; euro 19,95). Ondertitel: Vecht mee tegen beleidsbabbels, managementspeak en zorggezemel. Het werkje bevat een Vaagtaal Top 100, met uitschieters als bekostigingsprikkel, bespreekvoorstel, flankerend beleid, herconceptualiseren, inregelen en ontdubbeling. In principe (dat staat ook in die Top 100) gaat geen enkele beroepsgroep in Vaagtaal vrijuit. Beleidsmedewerkers worden stevig afgerekend op inventies als ‘heen- en terugdenken’ en ‘veiligheidbeheerssystemen’... Managers staan terecht voor hun voorliefde voor ‘aanstel-Amerikaanse afkortingen’ à la CEO, .... Journalisten worden aangeklaagd voor hun vergrijp aan monsterclichés ... personeelsadvertenties (‘Behoort sales integraal tot uw kerncompetentie? Beschikt u over een optimale mix van intelligentie en sociabiliteit?’).   ... Een situatie die glashelder is, zou je zeggen: dit taalgebruik is misbruik van taal. Iets waar de meer exact en redelijk denkende mens geen moeite mee zou hebben om onverkort en zonder uitzondering te veroordelen. Maar niet de schrijver van dit artikel:   Hoe kunnen zoveel normale mensen in hun taalgebruik zo diep zinken? ...Je kunt als normaal mens beginnen als beleidsmedewerker, en voor je het weet ben jij ook aan het heen- en terugdenken over veiligheidbeheerssystemen. Maar behalve beroepsdeformatie zou ook wel eens kunnen meespelen dat kristalhelder taalgebruik net zo fataal is voor een werkomgeving als het iedereen maar eerlijk zeggen wat je echt vindt.  Maar dit geconstateerd hebbende is de conclusie eigenlijk nog steeds open: want dat een hele groep het doet, zegt niets over de waarde ervan. Er zijn ook genoeg groepen van dieven geweest. Maar er is nog een argument:   Vaagtaal is een taalkundig misdrijf én een smeermiddel. Het misdrijf moet worden aangepakt, maar in de wetenschap dat de nieuwe Hollandse specialiteit ‘zeggen-waar-het-op-staat’ ook zijn nadelen heeft, en diplomatie zijn voordelen. Want je moet er niet aan denken dat iedereen zich zo helder gaat uiten als Stalin of wijlen Fokker-topman Swarttouw. Wat op zich weer een vorm van taalvervuiling is: je moet het misdrijf aanpakken, maar toch niet. Of althans: een beetje. Ook te vertalen als: "Diefstal is fout, maar een beetje diefstal moet kunnen". Waarmee we meteen reden nummer één hebben voor het niet- of minder veroordelen van taalmisbruik door de auteur. Want die is journalist, en journalisten zijn een van de veelvuldige hanteerders van dit soort taalmisbruik, vrijwel altijd voor diverse politieke en ideologische doeleinden tezamen met diverse mates van eigenbelang . En dan kunnen we meteen door naar de reden voor het taalmisbruik dat in het boek geconstateerd is: daarover  mag journalist Olaf Tempelman wel beweren dat (in principe) 'geen beroepsgroep' vrijuit gaat, maar dat is natuurlijk volkomen onjuist. Hij geeft zelf al een voorbeeld: 'wijlen Fokker-topman Swarttouw'. Want het is natuurlijk niet speciaal Frans Swarttouw, maar heel Fokker dat gruwelijk heldere taal gebruikt. Want als je als Fokker-man geen gruwelijk heldere taal gebruikt, dan gebeuren er ongelukken. Waarmee het onmiddellijk duidelijk is dat dat voor de hele techniek geldt, waarbij we dan ook meteen de natuurwetenschap kunnen meenemen. Nee, niet dé wetenschap, want sociologen zijn medegebruikers van misbruiktaal als "multiculturele samenleving" . Dus technische en natuurwetenschappelijke beroepsgroep valt uiten het lijstje. Waar valt er dan binnen? Nou, daarvan geven de auteurs van het boekje al de voorbeelden: managers, beleidsmedewerkers, directeuren, personeelsfiguren, en, al genoemd, journalisten - kortom: de alfa- en gamma-sectoren. Die sectoren die in organisatie en bedrijfsleven de gang van zeken bepalen, daar nauwelijks geschikt voor zijn, en dat verhullen door vaagtaal en jargon . En natuurlijk de politiek. Ligt de zaak dan helemaal zwart-wit? Nee, Tempelman heeft gelijk in dat er ook een plaats is voor, zeg maar, de verbale pauze - een niet-committerend antwoord, op bijvoorbeeld een vraag waarop een direct antwoord niet mogelijk of wenselijk is. Maar dat is een per geval situatie - het één-op-één of psychologische gebruik van "niet-duidelijke" taal. In de term "vaagtaal" slaat het op groepsgebruik - een heel andere zaak. De conclusie is duidelijk. Met als voorbeeld het terrein waar de vaagtaal misschien wel het weligst tiert, de politiek, is de vaagtaal er natuurlijk voor bedoeld om foute intenties en belangen te verbergen - in de formulering gebruikt bij Termen :   Politieke discussie: discussie met als doel uit te vinden wie het meest effectief liegt dat hij geen belang heeft bij het gesprokene. Of met een zeldzame bekentenis vanuit diezelfde politiek (uit de Volkskrant, 02-03-2011, door Saba Sarfraz):   Bestrijd schreeuwers met heldere taal Door hun verhullende taalgebruik hebben gevestigde partijen het grove geschreeuw van nu zelf opgeroepen. Saba Sarfraz | Saba Sarfraz is gemeenteraadslid voor de SP in Almere. Zij betoogt dat de politiek het polariserende taalgebruik van de PVV kan bestrijden door uit haar ivoren toren te komen en met gevoel naar de burger te luisteren. Tussentitel: Politici praten als een octopus die inkt verspreid Adri Duivesteijn schreef over het taalgebruik van de PVV en de morele in plaats van juridische aspecten daarvan (Opinie & Debat, 22 februari). Ook ik erger me aan het grove, polariserende taalgebruik van de PVV. Maar in plaats van, regentesk, vanuit een ivoren toren, zittend in comfortabel pluche, kritiek te leveren, luister ik liever met mijn hart en verstand naar wat Ingrid en Henk, Achmed en Fatima, Eli en Rachel te zeggen hebben. Om er achter te komen waarom dit schelden en dit polariserend taalgebruik zo veel mensen aanspreekt. ...     Verplaats je eens in de mensen die op jou en mij stemmen. Stel je eens een verjaardagsfeestje voor buiten de grachtengordel van Amsterdam, gewoon in de stedenwijk in Almere. Achmed, Eli en Henk zijn in een felle discussie verwikkeld over de vraag of Almere nu wel of niet moet groeien. Zinnen als 'Ik ben hier gekomen om buiten te wonen, als ik beton had willen hebben, was ik wel in Amsterdam gebleven', 'Ik wil dat mijn kinderen hier uit kunnen gaan, in plaats van op hun 15de voor een avondje stappen naar Amsterdam te moeten' en 'Maar zo'n grote stad trekt meer ellende en criminaliteit aan' vliegen over tafel.     En dan keren ze zich tot jou, want jij bent tenslotte hun wethouder, hun gemeentebestuurder. Denk je dat zinnen als 'een cultuur van consensus' en 'prevaleerde een groter gedeeld belang', denk je dat woorden als 'de schaalsprong' of 'een hostel voor onder anderen drugverslaafden met psychiatrische problemen' begrepen worden? ... Dat laatste zijn termen die wethouder Duivesteijn, die zo ernstig (en herhaald) bezwaar maakt tegen de heldere taal van de PVV, gebruikt heeft. Ongetwijfeld om de bewoners van de buurt waar het 'hostel' komt semantisch te bewerken om met de komst van drugs- en ander overlast in te stemmen, terwijl wethouder Duivesteijn dit soort 'hostel's zorgvuldig uit zijn eigen wijk en die van de overige bestuurders en oligarchen weet te houden. Of in de wat nettere termen van de auteur:   [Duivesteijn, red.] geeft zelf al het voorbeeld van de 'hostel voor drugsverslaafden met psychiatrische problemen'. Verplaats je weer eens in de positie van Ingrid, Fatima of Rachel: hostel klinkt gevoelsmatig als hotel. En hotel klinkt als luxe, duur. 'Drugsverslaafden' klinkt als rondslingerende naalden, wat gevaarlijk is voor onze kinderen. Psychiatrische problemen klinkt als nachtelijk geschreeuw en onvoorspelbaar gedrag. En als het dat niet is, plaats dat hostel dus in de woonwijk van wethouder Duivesteijn, want die wijk draagt niets van dit soort sociale belasting en taken. Dit is een voorbeeld op lokaal niveau van de algehele houding van de het grote deel der politieke bestuurders, zie hier , die zich gedragen als oligarchen - de auteur van bovenstaande stuk kan dit dan ook schrijven, omdat ze lid is van een politieke partij die buiten deze oligarchie valt.     Dit soort taalmisbruik kan, indien langdurig volgehouden, natuurlijk niets anders dan tot reacties leiden. Een daarvan is de opkomst van de PVV, met name het gevolg van het wollige en leugenachtige taalgebruik rond de allochtone immigratie. Waarbij die reactie vaak doorslaat naar de andere kant, in dit geval dus die van het meer dan heldere en daardoor sterke en rumoerige taalgebruik:   In het bijzonder de partijen die de afgelopen decennia regeringsmacht hebben gehad, zoals de PvdA, het CDA en de VVD hebben zelf de ruimte geschapen voor polariserende schreeuwers.     In zijn algemeenheid kan vaagtaal nuttige kanten hebben, bijvoorbeeld als sociaal smeermiddel in de individuele omgang. Maar op maatschappelijk en bestuurlijk en sociologisch vlak wordt het vrijwel altijd gebruikt als gereedschap voor kwalijke bedoelingen. In het eerstgenoemde voorbeeld  van de werkvloer is dat het verhullen van de kwaal der incompetentie. In de politiek is het de kwaad van het uitleven van eigenbelang onder het mom van algemeen belang. Naar Mengwoorden , Alg. semantiek lijst  , Alg. semantiek overzicht  , of site home .