De Volkskrant, 24-12-2004, column van Marjolijn Februari

'Het gaat niet om ellenlange discussies over culturele waarden, het gaat om beleid waarmee iedereen kan leven'

Niet lang na de Tweede Wereldoorlog kreeg mijn Groningse grootmoeder op een dag
overheerlijk brood bezorgd door de bakker. Het leek wel gewoon witbrood, maar het was
zo zacht en zo zoet als ze nooit eerder had geproefd. De volgende dag zei ze begerig tegen de bakker dat ze graag weer zulk brood wilde hebben. 'Ja, dat zalt wel waer wez'n', antwoordde de Groningse bakker meesmuilend. 'Da's kaddetjedeeg.'
    In mijn familie is dit uiteindelijk een gevleugelde uitspraak geworden. Een heel bruikbare uitspraak als we vinden dat iemand het onmogelijke verlangt. Kort geleden las ik over het plan tot oprichting van een moslimpartij. 'Wij willen volledige acceptatie' luidde de kop boven een interview met de plannenmakers. 'Ja, dat zalt wel waer wez'n', riep ik onmiddelijk. Want dat willen we allemaal wel, volledig geaccepteerd worden. Maar acceptatie is in feite kaddetjedeeg. Als je geluk hebt, zal zoiets misschien een keer in je leven voorbij komen, maar een recht kun je er niet op doen gelden.
    Het oprichten van een moslimpartij veronderstelt een overzichtelijke indeling in groepen, culturen of religieuze gemeenschappen - een overzichtelijkheid die intussen allang verloren is gegaan.
     Toch bood dit jaar ons nog wel een vreemde coalitie van brutale middelbare mannen en
brutale allochtone meisjes die besloot alles in het leven nog eens ouderwets terug te voeren op cultuur en op cultuurbepaalde waarden. De brutale middelbare mannen noemden zich vertegenwoordigers van het volk en opereerden solo. De brutale allochtone meisjes noemden zich onafhankelijk en zaten op de televisie meestal met zijn vijven op een trap of rond een tafel of in een klaslokaal. Drie meisjes droegen dan een hoofddoekje en twee meisjes droegen er geen.
    Beide groepen, zowel de mannen als de meisjes, beweerden dat problemen zonder
uitzondering voortkomen uit de cultuur. Criminaliteit? Resultaat van een achterlijke moslimcultuur. Gevoel van onveiligheid? Gevolg van een botsing tussen culturen. Geen
volledige acceptatie van moslims? Kwestie van culturele achterstelling. Puberproblemen thuis? Komt door het heen en weer geslingerd worden tussen twee culturen. Volgens deze beide welbespraakte groepen kan het leven niet zo maar wat aanrommelen in zijn alledaagsheid, alles wordt strikt cultuursociologisch bepaald.
    Maar nu, aan het eind van het jaar, is dit ouderwetse structuurdenken dan toch echt
voorgoed uit. Je zou het misschien niet verwachten, met al die maatschappelijke opwinding van de laatste tijd over grondrechten en principes en cultuurbepaalde waarden, maar vanuit koelere windstreken nadert een nuchterheid die ons met onze neus op de alledaagsheid drukt. Opeens - het kan toeval zijn, maar ik denk het niet - opeens praat men volop over de rom melige werkelijkheid die we te lijf moeten met the science of muddling through.
    Deze science of muddling through - de kunst van het voortmodderen, de kunst van het
ergens doorheen ploeteren - is een vondst van de bestuurskundige Charles Lindblom, die
er in 1959 een artikel over schreef. Lindblom merkte op dat het weliswaar heel verleidelijk is langdurig te discussiëren over onze fundamentele overtuigingen, maar dat mensen het op dat punt in feite maar hoogst zelden eens kunnen worden. Zodat het verstandig is er geen ellenlange ruzies over te maken: je kunt beter samen proberen meteen maar praktisch aan de slag te gaan.
    Voor het besturen van de samenleving betekent deze science of muddling through dat je
geen discussie voert over waarden, maar over beleid waarin die waarden al zijn verwerkt. Middelen en doelen worden niet afzonderlijk gekozen en niet afzonderlijk geanalyseerd, maar simpelweg in één grote gezamenlijke greep. En zo kun je eigenlijk pas achteraf ontdekken welke waarden je blijkbaar belangrijk vindt, aan de hand van je beslissingen.
    We moeten immers aanhoudend allerlei afwegingen maken die te maken hebben met onze
fundamentele overtuigingen, zegt Lindblom. Afwegingen tussen vrijheid en veiligheid, tussen belastingverlaging en onderwijsinvestering, tussen daadkracht en accuratesse in het overheidsoptreden. En dan kunnen we wel principieel overhellen naar de ene of de andere waarde, maar we weten pas wat we echt van doorslaggevend belang vinden... als we de beslissing eenmaal hebben genomen.
    Het hernieuwde enthousiasme voor deze science of muddling through pleit nogal tegen
het doorzeuren over de islam. Het gaat bij het nemen van goede beslissingen volgens
Lindblom immers niet om ellenlange discussies over onze verschillende culturele overtuigingen en waarden. Het gaat om het bepalen van beleid waarmee iedereen kan leven. En dit vraagt om precies die praktische houding die ik deze week tegenkwam op een Marokkaans discussieforum waar ik belandde op zoek naar een kerstboodschap.
    Op het forum van Maroc.nl las ik de bijdrage van een Marokkaanse vrouw die zich
wervend 'Goodnight' noemde. Ze sloot haar bericht af met een Engels citaat. 'If you prick us, do we not bleed? if you tickle us, do we not laugh? if you poison us, do we not die? and if you wrong us, shall we not revenge?'
    De laatste wraakzuchtige waarschuwing stond er overigens niet bij, net zo min als de schrijver van de passage. Maar toch viel hier gemakkelijk Shakespeare te herkennen en de beroemde monoloog uit De koopman van Venetië waarin de jood Shylock fulmineert tegen antisemitische christenen. 'Heeft een jood geen ogen? Heeft een jood geen handen, geen ledematen, geen zintuigen, hartstochten, genegenheden? Wordt een jood niet gevoed door hetzelfde voedsel, gewond door dezelfde wapenen, gekweld door  dezelfde kwalen, genezen door dezelfde geneesmiddelen, verkild door dezelfde winter als een christen?'
    Een joodse tirade tegen de christenen geciteerd door een Marokkaanse vrouw voor een
overwegend islamitisch en agnostisch lezerspubliek. Het leek me een bewonderenswaardig
gebrek aan culturele overzichtelijkheid die nu eindelijk eens niet voortkwam uit diep nadenken over cultuur en religie - maar die juist daardoor een aardige en universele kerstboodschap opleverde.


Terug naar Filosofie lijst , of naar site home .
 

[an error occurred while processing this directive]