De Volkskrant, 24-12-2004, column van
Marjolijn Februari
'Het gaat niet om ellenlange discussies over culturele waarden, het gaat om
beleid
waarmee iedereen kan leven'
Niet lang na de Tweede Wereldoorlog kreeg mijn Groningse grootmoeder op een dag
overheerlijk brood bezorgd door de bakker. Het leek wel gewoon witbrood, maar
het was
zo zacht en zo zoet als ze nooit eerder had geproefd. De volgende dag zei ze
begerig tegen de bakker dat ze graag weer zulk brood wilde hebben. 'Ja, dat zalt wel
waer
wez'n', antwoordde de Groningse bakker meesmuilend. 'Da's kaddetjedeeg.'
In mijn familie is dit uiteindelijk een gevleugelde uitspraak
geworden. Een heel
bruikbare uitspraak als we vinden dat iemand het onmogelijke verlangt. Kort
geleden
las ik over het plan tot oprichting van een moslimpartij. 'Wij willen volledige
acceptatie' luidde de kop boven een interview met de plannenmakers. 'Ja, dat
zalt wel
waer wez'n', riep ik onmiddelijk. Want dat willen we allemaal wel, volledig
geaccepteerd worden. Maar acceptatie is in feite kaddetjedeeg. Als je geluk
hebt, zal
zoiets misschien een keer in je leven voorbij komen, maar een recht kun je er
niet op
doen gelden.
Het oprichten van een moslimpartij veronderstelt een
overzichtelijke indeling in
groepen, culturen of religieuze gemeenschappen - een overzichtelijkheid die
intussen
allang verloren is gegaan.
Toch bood dit jaar ons nog wel een vreemde coalitie van
brutale middelbare mannen en
brutale allochtone meisjes die besloot alles in het leven nog eens ouderwets
terug te
voeren op cultuur en op cultuurbepaalde waarden. De brutale middelbare mannen
noemden
zich vertegenwoordigers van het volk en opereerden solo. De brutale allochtone
meisjes
noemden zich onafhankelijk en zaten op de televisie meestal met zijn vijven op
een
trap of rond een tafel of in een klaslokaal. Drie meisjes droegen dan een
hoofddoekje
en twee meisjes droegen er geen.
Beide groepen, zowel de mannen als de meisjes, beweerden dat
problemen zonder
uitzondering voortkomen uit de cultuur. Criminaliteit? Resultaat van een
achterlijke
moslimcultuur. Gevoel van onveiligheid? Gevolg van een botsing tussen culturen.
Geen
volledige acceptatie van moslims? Kwestie van culturele achterstelling.
Puberproblemen
thuis? Komt door het heen en weer geslingerd worden tussen twee culturen.
Volgens deze
beide welbespraakte groepen kan het leven niet zo maar wat aanrommelen in zijn
alledaagsheid, alles wordt strikt cultuursociologisch bepaald.
Maar nu, aan het eind van het jaar, is dit ouderwetse
structuurdenken dan toch echt
voorgoed uit. Je zou het misschien niet verwachten, met al die maatschappelijke
opwinding van de laatste tijd over grondrechten en principes en cultuurbepaalde
waarden, maar vanuit koelere windstreken nadert een nuchterheid die ons met onze
neus
op de alledaagsheid drukt. Opeens - het kan toeval zijn, maar ik denk het niet -
opeens praat men volop over de rom melige werkelijkheid die we te lijf moeten
met the
science of muddling through.
Deze science of muddling through - de kunst van het
voortmodderen, de kunst van het
ergens doorheen ploeteren - is een vondst van de bestuurskundige Charles
Lindblom, die
er in 1959 een artikel over schreef. Lindblom merkte op dat het weliswaar heel
verleidelijk is langdurig te discussiëren over onze fundamentele overtuigingen,
maar
dat mensen het op dat punt in feite maar hoogst zelden eens kunnen worden. Zodat
het
verstandig is er geen ellenlange ruzies over te maken: je kunt beter samen
proberen
meteen maar praktisch aan de slag te gaan.
Voor het besturen van de samenleving betekent deze science of
muddling through dat je
geen discussie voert over waarden, maar over beleid waarin die waarden al zijn
verwerkt. Middelen en doelen worden niet afzonderlijk gekozen en niet
afzonderlijk
geanalyseerd, maar simpelweg in één grote gezamenlijke greep. En zo kun je
eigenlijk
pas achteraf ontdekken welke waarden je blijkbaar belangrijk vindt, aan de hand
van je
beslissingen.
We moeten immers aanhoudend allerlei afwegingen maken die te
maken hebben met onze
fundamentele overtuigingen, zegt Lindblom. Afwegingen tussen vrijheid en
veiligheid,
tussen belastingverlaging en onderwijsinvestering, tussen daadkracht en
accuratesse in
het overheidsoptreden. En dan kunnen we wel principieel overhellen naar de ene
of de
andere waarde, maar we weten pas wat we echt van doorslaggevend belang vinden...
als
we de beslissing eenmaal hebben genomen.
Het hernieuwde enthousiasme voor deze science of muddling
through pleit nogal tegen
het doorzeuren over de islam. Het gaat bij het nemen van goede beslissingen
volgens
Lindblom immers niet om ellenlange discussies over onze verschillende culturele
overtuigingen en waarden. Het gaat om het bepalen van beleid waarmee iedereen
kan
leven. En dit vraagt om precies die praktische houding die ik deze week
tegenkwam op
een Marokkaans discussieforum waar ik belandde op zoek naar een kerstboodschap.
Op het forum van Maroc.nl las ik de bijdrage van een
Marokkaanse vrouw die zich
wervend 'Goodnight' noemde. Ze sloot haar bericht af met een Engels citaat.
'If you
prick us, do we not bleed? if you tickle us, do we not laugh? if you poison us,
do we
not die? and if you wrong us, shall we not revenge?'
De laatste wraakzuchtige waarschuwing stond er overigens niet
bij, net zo min als de
schrijver van de passage. Maar toch viel hier gemakkelijk Shakespeare te
herkennen en
de beroemde monoloog uit De koopman van Venetië waarin de jood Shylock
fulmineert
tegen antisemitische christenen. 'Heeft een jood geen ogen? Heeft een jood geen
handen, geen ledematen, geen zintuigen, hartstochten, genegenheden? Wordt een
jood
niet gevoed door hetzelfde voedsel, gewond door dezelfde wapenen, gekweld door
dezelfde kwalen, genezen door dezelfde geneesmiddelen, verkild door dezelfde
winter
als een christen?'
Een joodse tirade tegen de christenen geciteerd door een
Marokkaanse vrouw voor een
overwegend islamitisch en agnostisch lezerspubliek. Het leek me een
bewonderenswaardig
gebrek aan culturele overzichtelijkheid die nu eindelijk eens niet voortkwam uit
diep
nadenken over cultuur en religie - maar die juist daardoor een aardige en
universele
kerstboodschap opleverde.
Terug naar Filosofie lijst
, of naar
site home
.
|