Filosofie: waarheid

Waarheid is één van die overbekende begrippen waar al eindeloos over gefilosofeerd is. Onder eerst een kort stukje dat een belangrijk deel van deze discussies overbodig maakt, en daarna nog wat nadere analyse (de Volkskrant, 02-04-2005, boekbespreking door Martin Sommer
  Het was niet België dat Duitsland binnenviel

De Amerikaanse emeritus hoogleraar filosofie Harry G. Frankfurt had vorig jaar een aardig succes met een klein boekje, getiteld Bullshit! In dit tijdsgewricht van marketing, spindoctoring, blogs en overige pretjournalistiek is informatie-overdracht vaak minder aanwezig dan manipulatie of het voorkómen dat informatie uitlekt. Bullshitten, zoals Frankfurt het noemt, is niet hetzelfde als brutaal liegen of keihard oplichten. Het is bullshitters om het even of wat ze zeggen waar is of niet. Het doel van hun gepraat ligt simpelweg elders.
    In zijn nieuwe boekje Waarheid wil Frankfurt de omissie goedmaken die hij naar eigen zeggen in Bullshit! had begaan - namelijk zich afvragen waarom de waarheid zo belangrijk is. Hij werpt wederom een interessante kwestie op: ieder van ons is ervan doordrongen dat er een hoop kletskoek in de wereld is en dat dat de mensheid niet verder brengt. Tegelijkertijd zijn er veel te weinig mensen die zich daadwerkelijk bekommeren om de waarheid.
    Ofschoon hij ontkent dat het hem daarom te doen is, ontpopt het betoog zich al snel als een polemiek tegen het postmodernisme, de filosofische stroming die beweert dat de waarheid geen enkele objectieve realiteit heeft. Het aardige van Frankfurt is dat hij niet verzeild raakt in abstracte definitiekwesties, maar praktisch laat zien dat we zonder waarheidsbegrip eigenlijk nauwelijks kunnen leven. Zoals een leermeester bij de universiteit het ooit zei, die erg tegen het postmodernisme fulmineerde: als er brand geroepen wordt, rept iedereen zich naar buiten, marxisten, structuralisten en zelfs postmodernisten.  ...

Natuurlijk is het voorde hand liggend dat je een begrip mede omschrijft door wat het niet is. En wat in ieder geval niet waar is, is het waarheidsbegrip van de postmodernisten en de taal zo andere stromingen die hetzelfde beweren, vrijwel altijd uit eigenbelang. Allemaal rennen ze naar buiten in het geval van brand! En degenen die het niet doen, rekent de natuur (is: de evolutie) wel mee af.
    Frankfurt heeft zijn eigen voorbeeld:
  Frankfurt argumenteert ongeveer op dezelfde manier.... Buiten ons is waarheid, en we weten het allemaal. Zoals de Franse premier Clemenceau antwoordde op de vraag wat toekomstige historici zouden gaan schrijven over de Eerste Wereldoorlog: 'Ze zullen niet schrijven dat België Duitsland binnenviel.'

Maar waar het om gaat is dit:
  Voorbij dit praktische niveau heeft de waarheid alles te maken met het onderlinge vertrouwen in de samenleving. In het voetspoor van Kant waarschuwt Frankfurt: zonder waarheid verliezen het sociale verkeer en de conversatie hun waarde. Als je net zo goed kunt liegen of de waarheid spreken, verliest de omgang elke berekenbaarheid.

Goed, dat weten we dus: waarheid is redelijk eenduidig begrip, zodra het over praktische zaken gaat - als brand. Bovendien blijkt waarheid een essentieel begrip als het over de praktische goede kanten van het samenleven gaat. Dan kunnen we meteen concluderen dat al diegenen die waarheid relativeren, of in verband brengen met theorieën, idealen of mystieke inzichten (goden en dergelijke), bedriegers, huichelaars, en slechte mensen in het algemeen zijn. Waarbij de allereerste misdaad is om zo'n eenvoudig begrip als waarheid te verkrachten,maar waarbij vaak, en misschien wel meestal, omdat liegen schade toebrengt aan de hersenen (of de ziel voor wie daarin gelooft) , nog ernstige praktische vergrijpen volgen.

Met tot slot de essentiële filosofische vraag: "Waarom?" En in de meeste gevallen is ook dit niet al te moeilijk en al beantwoord: "Eigenbelang!" Want waar ergens een stukje waarheid is, is er minder ruimte voor vaagheden en onzin. En vaagheden en onzin, en alles wat daar bij hoort, zijn bij uitstek het terrein van de alfa-geest, en de daarmee geassocieerde gamma's. Met stukjes waarheid komen regels, en met regels komen beperkingen, en iedere vorm van beperking is anathema voor de alfa-geest. Waarheid is bèta. Dat weet iedereen. En de hele postmodernistische beweging is niet anders dan een groepsverzet tegen de opkomst van de natuurwetenschappen na de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw. Meer over de alfa-geest vanaf hier .


Naar Filosofie inleiding , of site home ·.

 
 

8 jul.2007