Bronnen bij Denkfouten: contradictie

Van alle denkfouten

en indien bewust gedaan retorische trucs

, is contradictie qua logica de ernstigste. Een favoriete stelling van deze redactie is "Alle denkfouten zijn terug te voeren tot '1 = 0' ", en het kan niet duidelijker dan dat - vooral als je voor "1" invult "Het bestaat wel" en voor "0" invult "Het bestaat niet" (probeer zelf de herleiding voor het bekendere "1 + 1 = 3").

Dus van alle denkfouten is bij contradictie het duidelijkst dat er iets mis zit bij het redeneren, oftewel: dat er iets mis zit in de geest.

Nu is die duidelijkheid nooit volkomen, want de wereld is een vrijwel onbegrensd veelzijdig gebeuren, en de menselijke representaties ervan en ideeën erover zijn dus altijd een aftreksel daarvan. En als aftreksel zal het nooit helemaal kloppen (volgens de algemene semantiek

: "The map in not the territory"

). Dus kan het voorkomen dat onderdelen van dat aftreksel elkaar tegenspreken. Praktisch gezien is dat geen probleem. Je kijkt gewoon een beetje beter naar je aftreksel, en corrigeert daar wat aan, zoals ze dat doen in de wetenschap

.

Ook de contradictie komt dus in allerlei gradaties voor, afhankelijk van de grootte van de tegenstelling en hoe dicht ze op elkaar zit. Met als dichtste de "oxymoron": wanneer de tegenspraak in dezelfde of naburige woorden zit, met als archetypische voorbeeld de "onderhoudsvrije tuin"

.

De belangrijkste problemen ontstaan zodra men één of meerdere onderdelen van het aftreksel van de werkelijkheid een grotere waarde toekent dan de werkelijkheid zelf - dat heet "ideologie"

. Dat is een fundamentele of basale denkfout, die een verzameling secundaire denkfouten tot gevolg heeft - één ervan is de contradictie.

Het onderhouden van "ideologie" leidt tot vele soorten van contradictie, zoals de "interne": in de ideologie zelf zitten zaken die elkaar tegenspreken. Een oude en bekende is die van de Goede en Almachtige God. Het bestaan van Kwaad is onomstreden. Dan kan de God Goed zijn, of Almachtig, maar niet Goed én Almachtig - de christelijke theologische filosofen uit de Middeleeuwen hebben een kleine duizend jaar besteed (mede) aan dat probleem.

Na nog eens 500 jaar strijd is de dominantie van de (christelijke) religie als voornaamste denkmodel doorbroken (in Noordwest-Europa). Maar de behoefte aan zekerheid en het zichzelf "goed" vinden zijn dat natuurlijk niet, dus zijn er nieuwe ideologieën ontstaan, met (wat men zelf vindt) als belangrijkste die van het beginsel van "Gelijkheid". Die komt voor in minstens drie varianten: "Gelijkheid van Individuen", "Gelijkheid van Culturen", en "Gelijkheid van Etnieën" of "Gelijkheid van Rassen".
Over de "Gelijkheid van Individuen" is ooit eens gezegd (prof. Hans Galjaard in de televisieserie Alle mensen zijn ongelijk (VARA, 1994)):

Wie hardnekkig volhoudt dat alle mensen gelijk zijn, wat niet zo is, doet op den duur meer kwaad dan goed.

En hoe langer het duurt, hoe meer kwaad. En hetzelfde geldt in aanzienlijke verhoogde mate voor de tweede variant, en nog meer voor de derde.
En alle drie worden weerlegd door het noemen van slechts één feit: het bestaan van evolutie.

In de maatschappelijke praktijk wordt de "Gelijkheid van Individuen" uitsluitend en alleen met de mond beleden - alle inkomensverschillen zijn een schending ervan. De "Gelijkheid der Rassen" zit volkomen vastgeklonken en kan niet bediscussieerd worden want dat is "RACISME!!!" - maar natuurlijk (sic!) is dit ook onzin (zie Cro-Magnon en Neandertaler). De middelste bevindt zich in de storm van het maatschappelijke debat, vooral in Europa met zijn recente immigratie (schrijvende de jaren 2010) van Afrikanen en moslims.

De ideologie van de "Gelijkheid der Culturen" met zijn afgeleide vormen van "multiculturalisme" en "politieke-correctheid" leidt tot een schier oneindige stroom van contradicties, met als meest basale dit tweetal: "Gekleurde immigranten hebben een volkomen gelijkwaardige cultuur" en "Gekleurde immigranten zijn sneu en zielig en moet je steunen en mag je geen kritiek op hebben"

.

Van deze hoofdstelling bestaan dus eindeloos veel varianten, zoals "Niet-westerse immigranten vormen een groep die sociaal achterloopt en die (dus) onze steun nodig heeft en verdient", en "Overlast door niet-westerse immigranten bestaat niet, want niet-westerse immigranten vormen geen groep".
Een in de politiek praktisch uitgevoerde versie daarvan is "Hoofddoekjes (boerka's, inteelt ...) verbieden heeft geen zin - je moet die mensen geleidelijk laten wennen aan onze cultuur"

, versus: "Blanke ouders moet verplicht worden hun kinderen naar een gemengde school te sturen, want dat is goed voor de integratie". Dit is een dusdanig veel uitgesproken en gepropageerde combinatie dat hij gewend is, en dat het dienstig is het equivalent van de eerste van dit tweetal even op te schrijven: "Blanke ouders moet je niet verplichten hun kinderen naar een gemengde school te sturen - je moet die mensen langzaam laten wennen aan hun cultuur". Als je dat laatste zou zeggen, komen de ideologen meteen met het weerwoord: "Maar iedereen weet dat dit niet gaat werken, omdat die gewenning zo veel te lang duurt, als het al gebeurt, want mensen blijven liever in hun eigen oude en vertrouwde cultuur zitten, en voor het zo ver is zijn de problemen dan al uit de hand gelopen".

Hier nog een paar concrete voorbeelden uit de tijd van de eerste versie van dit artikel, de eerste komen van Bert Wagendorp

, voormalig sportverslaggever en nu algemeen Volkskrant-columnist gedurende drie dagen in de week en opvolger van Jan ("Christenen zijn christenhonden en moslims mag je niet op schelden") Blokker

die hem heel goed vindt (uit de Volkskrant, 29-06-2009, column door Bert Wagendorp):

NL 2023

Ruim twee jaar geleden verscheen in de Volkskrant een verhaal onder de titel ‘Weg van het hier en nu’. Daarin pleitten jonge en succesvolle Nederlanders van Marokkaanse komaf voor een nieuwe aanpak van de problematiek rond integratie en voor een visie voorbij de waan van de dag.   ...
    Dat signaal zegt: wij zijn Nederlanders van Marokkaanse komaf, wij willen ons met dit land bemoeien, want het is ook óns land en wij hebben daarover wel een paar goeie ideeën.
    NL2023 gaat gelukkig niet louter over integratie ...
    NL2023 is een ‘burgerinitiatief’ dat eigenlijk onmiddellijk uit de hoek van de ‘allochtone jongeren’ moet worden getrokken.

Oftewel: het is goed dat deze groep van allochtonen dit doet, want het is zo dat de groep van allochtonen niet bestaat.

Een ander zeldzaam voorbeeld, wat ook alleen maar een plaats in de krant kreeg omdat de auteur zelf een allochtoon is - het gaat eigenlijk alleen maar om de ondertitel (van Volkskrant.nl, 29-06-2009, door Hafid Bouazza, schrijver) - de auteur legt het zelf uit:

Vrijgevochten moslima

'Vrijgevochten moslima's dragen een eigen hoofddoek uit eigen keuze omdat het moet. Maar de consequenties, die dragen ze weer niet.'

... Het bericht betreft een moslima (ongetwijfeld ‘vrijgevochten’, want dat leest men wel vaker, zoals men altijd ‘vooraanstaande’ of ‘gezaghebbende’ dient te schrijven vóór ‘moslimgeestelijke’ – een woord dat niet ophoudt mij pijn in de ribben te geven van het lachen), een ‘zojuist geïmporteerde’ moslima die speeltuin Linnaeushof voor de rechter sleepte, omdat haar hoofddoek tijdens het karten tussen de wielen kwam. ...

Oftewel: dit is een interne contradictie, lijkende op een oxymoron

.

Veel frequenter dan de interne contradictie kom je de tweede vorm tegen: die tussen ideologie en werkelijkheid. We nemen als eerste voorbeeld van een ideoloog weer een multiculturalist. Stel dat een multiculturalist een bericht onder ogen krijgt dat cultuurvermenging leidt tot een gunstig effect. Dan roept de multiculturalist: "Vermenging is goed - we moeten er mee doorgaan". En stel dat een geval van cultuurvermenging een ongunstig effect heeft (de Volkskrant, 18-06-2010, van verslaggever Robin Gerrits):

'Veel culturen in de klas is slecht voor leerlingen'

Het idee dat gemengde scholen beter zijn voor leerlingen is populair. Maar volgens Dronkers is het tegendeel waar.

Leerlingen op middelbare scholen met veel verschillende culturen presteren duidelijk slechter dan leerlingen op scholen met een meer homogene populatie. Dat geldt voor zowel de allochtone als de autochtone leerlingen op die school.
Dit betoogde onderwijssocioloog Jaap Dronkers donderdag in zijn inaugurele rede als hoogleraar aan de Universiteit Maastricht. ‘Voor scholen geldt niet: hoe meer gemengd, hoe beter. Met dat populaire idee wil ik afrekenen.’
Dronkers baseert zijn conclusies op data uit grootschalig internationaal vergelijkend onderzoek naar schoolprestaties van 15-jarigen, PISA (2006). ...

Dan roept de multiculturalist (de Volkskrant, 22-06-2010, column door Pieter Hilhorst, politicoloog):

Dubbele vloek van de zwarte school

Tussentitel: Dronkers bewijst dat gemengde scholen noodzakelijk zijn

...De juiste kop boven het persbericht had moeten luiden: ‘Nieuw bewijs voor de noodzaak van gemengde scholen ...’

In deze categorie is het aantal voorbeelden eindeloos.

Ook in de politiek zijn talloze voorbeelden van contradictie te vinden. Zo is de beweging rond Europese eenwording een glaszuivere vorm van ideologie. Als een of ander Europees gebeuren positief uitpakt, roepen ze in koor dat er meer Europa moet komen. En als er iets Europees gigantisch desastreus uitpakt, bijvoorbeeld het creëren van een gezamenlijke munt voor totaal verschillende economieën, dan zal de Euro-ideoloog roepen (de Volkskrant, 23-06-2009, door Herman van Rompuy, voorzitter Europese Raad):

De euro doet ons pijn, en dat is goed voor de toekomst van de EU

De mensen hebben gemerkt dat de euro hun pensioen raakt, hun spaargeld, hun baan. Die pijn dwingt regeringen tot keuzes, en dat komt de EU alleen maar ten goede.
...

Dit naar aanleiding van de Griekse crisis natuurlijk, waarvoor de Noord-Europese burgers de rekening betalen. En Van Rompuy is uitgekozen uit een lange rij oligarchen, plutocraten en imperialisten die precies dezelfde contradictie hebben verkondigd.
Deze contradictoire manier van redeneren is literair beschreven door George Orwell in 1984, samen te vatten in "Oorlog is vrede". En met die laatste constatering zien we meteen het grote gevaar van de contradictie: het is een hellend vlak ingesmeerd met olie, een valkuil

, richting de ergst mogelijke uitwassen waaronder, in dit Europese geval, fascisme

.

Een paar losse voorbeelden van contradictie. De eerste is columnist Max Pam over de kunst van het overdrijven (de Volkskrant, 01-10-2010, column door Max Pam):

Kamerlid Bosma, u bent geen Jacques de Kadt

Tussentitel: Maar ja, zo ging dat toen: tegenover zo'n rechtse bal was alles geoorloofd

... Alles wat De Kadt beweert, neemt hij letterlijk en daardoor ontgaat hem ten ene male de Jiddische overdrijving waaraan mensen als De Kadt - en ook Sal Tas zich wellustig konden overgeven. ...

En (de Volkskrant, 15-10-2010, column door Max Pam):

Van meneer tot links varken

Tussentitel: Een andere krant ontsloeg mij omdat ik met Theo van Gogh bevriend was

... Schrijf je tegenwoordig een stukje in de krant of zeg je iets op de televisie dan word je rechtstreeks aangesproken door een oprukkende cohorte die er zin an heeft. Daarbij gaat het niet altijd zachtzinnig toe. Het uitroepteken is weer helemaal terug.

Voor de conclusie dat Pam hier zichzelf tegenspreekt, moet je wel even aannemen dat Joden niet meer mogen dan niet-Joden aangaande het overdrijven, wat we dus maar even doen.
De reden voor deze contradictie is niet moeilijk te achterhalen: overdrijving is toegestaan als Max Pam het met de inhoud eens is, maar afkeurenswaardig als Pam het er niet mee eens is.

De volgende is van christenpoliticus André Rouvoet, die zich keert tegen dwang van de overheid richting de religieuze groep (de Volkskrant, 15-10-2010, door André Rouvoet):

Halsema, bemoei je niet met godsdienst

Femke Halsema meent ten onrechte dat je inbreuk op de grondrechten mag maken ter wille van de emancipatie

André Rouvoet | André Rouvoet is politiek leider van de ChristenUnie. Hij was coreferent op het congres over godsdienstvrijheid van GroenLinks. Rouvoet meent dat Femke Halsema inbreuk wil maken op grondrechten omwille van de emancipatie van het individu. Maar de grondrechten zijn juist bedoeld om de politiek buiten het privédomein te houden.

Tussentitel: Wie moet bepalen wanneer er sprake is van vernedering of dwang?

...   In de aankondiging van het congres werd dit punt als volgt geagendeerd: ‘Wat zijn vruchtbare strategieën voor emancipatie en persoonlijke ontwikkeling, gegeven de spanningsverhouding tussen religieuze tradities en vrijzinnigheid? Moeten overheden hierin neutraal of normatief optreden? Heeft de individuele godsdienstvrijheid voorrang boven de collectieve godsdienstvrijheid?’   ...
    Grondrechten hebben eerst en vooral als functie om het privédomein van de burger ten opzichte van de overheid of de staat af te bakenen. Zij zijn in de Grondwet ook per definitie individueel geformuleerd als individuele rechten (‘Een ieder heeft het recht…’). Tegelijk is er bij de invulling van de grondwettelijke vrijheden wel degelijk ruimte voor een collectieve beleving. Heel duidelijk komt dat tot uitdrukking in het recht van vereniging en vergadering: dat komt aan ‘een ieder’ individueel toe, maar het heeft ons wel politieke partijen gebracht, waarin vervolgens vanuit het collectief uitgangspunten en politieke doelstellingen worden geformuleerd, die tot op zekere hoogte maatgevend zijn voor de leden, althans de vertegenwoordigers van de partijen. Zij zijn intussen volledig vrij zich daar wel of niet aan te binden, maar als zij dat eenmaal gedaan hebben, ligt het niet voor de hand dat de overheid zich daar om wat voor reden ook mee inlaat.
   Dat ligt voor de godsdienstvrijheid niet anders.

De staat mag zich dus niet met het groepsgedrag van de religie bemoeien.
En uit hetzelfde stuk:

... het zit Halsema en andere progressieve politici dwars dat er kennelijk vrouwen zijn die zich een verbod op actieve politieke participatie laten welgevallen.

Maar de religieuze mogen als groep zich wel bemoeien met een groep binnen hun groep - zij mogen vrouwen wel tot iets dwingen.
Natuurlijk is de staat ook niets anders dan een groep, namelijk de groep van alle Nederlanders. Die dus volgens Rouvout niet een subgroep iets mogen opleggen. Terwijl hij dat recht wel aan zijn eigen groep toekent. Contradictie.

Naar Denkfouten

, of site home

·.

25 jun.2010; 4 jul.2018