Bronnen bij Menswetenschappen, regels: evenwicht-catastrofe
|
5 sep.2009 |
Een voorbeeld van de universele geldigheid van het evenwichtproces en de
bijbehorende mogelijke catastrofes (de Volkskrant, 05-09-2009):
Klimaat, beurs en menselijk lichaam hebben
natuurlijk bijzonder weinig gemeen, behalve dat het evenwichtsystemen met veel
variabelen zijn. En dat laatste betekent dat de wiskundige beschrijving van de
dynamiek veel op elkaar lijkt, of zelfs identiek is.
Een nieuwe bevestiging in onderzoek, en naar aanleiding van de praktijk
(de Volkskrant, 12-03-2011, door Ben van Raaij):
Dit is al vele jaren eerder bekend van het
hartritme reguleringssysteem. De regelmaat van de hartslag is een goede
voorspeller van de gezondheid van het hart. daarbij bleek, tot verrassing van
velen, dat een hartinfarct, in de regel, niet vooraf gegaan wordt door een
periode van grote onregelmatigheid, maar juist van vergrote regelmaat - met als
uitleg dat het een teken is van de afgenomen mogelijkheid om op externe
veranderingen te kunnen inspelen. Precies het argumenten dat hier ook wordt
aangevoerd aangaande andere systemen.
| |
... kunnen de Wageningers al voorspellen wanneer de volgende
bejaarde tiran in de Arabische wereld valt? Wat zijn de factoren en
waarschuwingssignalen waarop we moeten letten?
Het is niet zo simpel, zegt promovendus Vasilis Dakos.
Complexe systemen bouwen onder spanning vaak onmerkbaar stress op. Die
wordt soms pas zichtbaar als hij zo hoog is opgelopen dat een kleine
aanleiding voldoende is om het systeem te doen kantelen. 'Neem het
immuunsysteem. Slechte voeding of gebrek aan slaap kunnen het
ondermijnen. Toch blijven we gezond. Pas als de afweer te veel is
verzwakt, kan een alledaags virus ons ineens ziek maken.'
Het is daarom ook van belang, zegt Van Nes, bij een
omwenteling veeleer te kijken naar het onderliggende systeem, zoals de
vertraagde reactie op veranderingen. 'De directe aanleiding kun je nooit
voorspellen. Die is toevallig of komt van buiten, zoals de
zelfverbranding van die jonge Tunesiër die de protestgolf ontketende.
Bovendien is er als de weerstand van een systeem slinkt bijna geen
aanleiding meer nodig.'
We zijn ervan overtuigd dat je in een politieke omwenteling
als in Egypte dezelfde wetmatigheden kunt vinden als in een ecologische
transitie, aldus Van Nes. 'Alleen is een samenleving natuurlijk nog veel
ingewikkelder dan een plas. |
Dat is hoogstwaarschijnlijk een opmerking ingegeven door geestelijke traagheid:
de gewoonte is om te veronderstellen dat de men en zijn maatschappij in alle
opzichten ingewikkeld en moeilijk of niet te beschrijven is. Een veel voor de
hand liggende conclusie is: de systemen voldoen ongeveer aan dezelfde
wetmatigheden, dus ze zijn ongeveer even ingewikkeld - en dat geldt dus ook voor
modderpoelen en menselijke maatschappijen.
| |
De uitdaging is dus hoe je patronen kunt vinden terwijl je niet weet
welke variabelen een rol spelen en hoe die op elkaar inwerken. En als je
die variabelen zou kennen, zou je nog de gegevens moeten hebben om ze te
meten.'
Allerlei aspecten spelen in de Arabische revoltes mee:
armoede, werkloosheid, autoritaire regimes, een jonge bevolking zonder
kansen, stijgende voedselprijzen. Van Nes: 'De CIA noemde na een studie
ooit als grootste risicofactoren voor de ineenstorting van staten: hoge
kindersterfte, gebrek aan democratie en disfunctionele markten.'
Grootste verschil tussen politieke en ecologische
omwentelingen is natuurlijk de menselijke factor, zegt Dakos, als extra
dimensie van complexiteit. 'Terwijl je in ecologische systemen vrij
zeker kunt zijn van de regels van het spel, kunnen die in sociale
systemen onvoorspelbaar veranderen. Kort en goed: je kunt niet weten of
de transitie in Egypte voortkwam uit een opgebouwde interne stress of
uit de beslissing van de legertop om Mubarak te vervangen.' |
Dezelfde misvatting. De menselijke factor zit overal al in want het is een
menselijke maatschappij. Als het gaat om iets extra's, moet je gewoon dat
extra's vinden, en verwerken in je beschrijving. Middels is uit psychologisch
onderzoek wel duidelijk dat dat niet de zogenaamde vrije wil is.
| |
Een belangrijke parallel tussen politieke en ecologische systemen is
dat ze vaak verbonden zijn met andere systemen, door uitwisseling van
materiaal, energie of informatie, zegt Dakos. 'Een ineenstorting kan
daardoor de ondergang van omringende systemen uitlokken, zelfs als die
op zich veerkrachtiger zijn dan het eerste systeem dat valt.'
Dat zie je bijvoorbeeld bij koraalriffen, aldus Van Nes, die
onderling verbonden zijn door de uitwisseling van de larven van
koraalpoliepen. 'Als een rif uitvalt, kunnen naburige riffen ook in de
problemen komen. Zo'n verbondenheid zie je ook in de Arabische wereld:
er zijn veel contacten en verbondenheid over en weer. Mensen voelen zich
eerder Arabier dan Tunesiër of Egyptenaar.' |
Precies. Er is helemaal geen fundamenteel verschil te vinden.
| |
Dakos ziet dit alles terug in het Arabische domino-effect. 'Tunesië
was zo instabiel dat een kleine aanleiding al voldoende was voor de
ondergang van het regime. Dit leverde zo'n krachtige verstoring op dat
het veel stabielere Egyptische regime óók viel. Door de ineenstorting
van de regimes van Tunesië en Egypte werd de druk op Libië nog groter.
Al blijkt uit het feit dat dit regime nog niet weg is, dat hier het
kantelpunt verder weg was. De menselijke factor speelt ook een rol;
Kadhafi is een rare heerser met onvoorspelbaar gedrag.'
Het is al met al dus moeilijk te zeggen of we revoluties als
in het Midden-Oosten ooit met zekerheid kunnen voorspellen, geeft Van
Nes toe. 'Ik denk niet dat we kunnen voorspellen welk land op welk
moment omvalt; wel welke landen het meeste risico lopen. In de huidige
situatie: we zullen nooit kunnen zeggen waar het mis zal gaan na Libië.
Wel welke heersers moeten oppassen.' |
Tja, het weer was vroeger ook helemaal niet te voorspellen. Nu zijn de trends
van een week al redelijk nauwkeurig.
Naar Menswetenschappen, regels
,
Menswetenschappen, huidig
, of site home
 ·.
|