Denkmethodes

Er is een vrij algemeen vooroordeel, hoogst dominant bij intellectuelen, dat de enige manier om aan ware uitspraken te komen, loopt via de methodes van de logica: om tot een ware uitspraak te komen, moet je hem afleiden van andere ware uitspraken - een idee genaamd Aristoteliaanse logica . Het idee heeft een zeer zichtbare tekortkoming in het feit dat je op één of andere manier toch aan je eerste waarheden moet komen. Daarvoor neemt men dan vaak de toevlucht tot idealen of ideologieën, hetgeen fout op misverstand stapelt - insult upon injury. Deze en andere denkfouten zijn verzameld hier .
    De goede weg naar de "primaire" waarheden loopt, zoals bekend bij verstandige mensen, via de wetenschappelijke methode . Maar heel weinig mensen kunnen dit direct toepassen, en dus is men meestal aangewezen op wat anderen aan informatie aanreiken. Dat probleem is behandeld hier .
    Is er redelijk betrouwbare informatie voor handen, kan daarmee verder gewerkt worden volgens meer en betere methodes dan die van de Aristoteliaanse logica - een aantal is verzameld hieronder. Alles tezamen kan je dat zien als "gezond verstand", in de zin van de uitdrukking: "Natuurkunde/wetenschap is niets ander dan georganiseerd gezond verstand". Daarbij zal opvallen dat veel van deze methoden naar elkaar verwijzen - een teken van die gezamenlijk achtergrond.
   Het gebruik en de ontwikkeling van deze denkmethodes is het meest vruchtbaar in samenwerking met die van de algemene semantiek , de leer van de betekenis van woorden en taal, en met name het bijbehorende trainingsprogramma , en die ook gebruikt is voor het ontwikkelen van het al genoemde informatiefilter . De algemene semantiek is op haar beurt weer gebaseerd op de wetenschappelijke methode - de onderstaande lijst lijkt  erop te wijzen dat alle goede denkmethodes zijn gebaseerd op de intuïtie of de wetenschappelijke methode.


Adaequatio
Als principe zegt dit dat als de ene zaak de andere zaak beïnvloedt, de zaak die beïnvloed wordt iets moet inhouden van het beïnvloedende. Een voorbeeld is drugs: het principe zei dat hun werking op de hersenen erop wijst dat in de hersenen soortgelijke stoffen werkzaam zijn - hetgeen later dan ook zo bleek te zijn. De meeste drugs, stoffen als heroïne, cocaïne, zijn familieleden van stoffen in de context van hersenen bekend als endorfinen.
    In deze vorm stamt de term van E. F. Schumacher, uit A Guide for the Perplexed .

Afstrepen
Sherlock Holmes is de literaire drager van meerdere nieuwe denkmethodes, en hier gaat het om de volgende: als alle andere alternatieven zijn weggestreept wegens onmogelijkheid, is hetgeen dat overblijft, hoe onwaarschijnlijk ook, de waarheid - een paar voorbeelden hier .

Analyse
Als denkmethode is "analyse" het ontleden van een zichzelf als geheel voordoend proces in zijn onderdelen of deelprocessen. Vaak wordt in plaats van "proces" de term "probleem" gebruikt als aanleiding voor een analyse, maar "probleem" is gewoon een proces met een ongewenste uitkomst.
    Waarop de vraag gesteld kan worden wat dan wel een "proces" is, welke vraag een analyse is van het proces van "aanduiding" - oftewel: "Wat wordt er aangeduid met de term 'proces' ". Het antwoord wordt gegeven door de op deze website gegeven analyse van het proces van "aanduiding", hetende de "algemene semantiek" . Het antwoord op de vraag naar wat aangeduid wordt met de term "proces" luidt: een gebeurtenis in de werkelijkheid. Welk laatste antwoord in de algemene semantiek de naam heeft van een "extensionele definitie" - staande tegenover "intensionele definities", die termen uitleggen aan de hand van andere termen . Een analyse die alleen gebruikt maakt van intensionele definities en termen, en nooit een extensionele definitie gebruikt, heeft geen relatie met de werkelijkheid. Hiervan zijn in de algemene semantiek diverse beschrijvingen bekend, één zijnde "chasing each other verbal circles" - een ander geval is dat van "circulaire definities", bijvoorbeeld bekend van de aforismen-schrijver Ambroce Bierce in The Devils Dictionary (Wikipedia):

      Magnet, n. Something acted upon by magnetism.
    Magnetism, n. Something acting upon a magnet.

    Het ontleden in factoren of deelprocessen is dus deel van het proces van analyse. Vaak wordt daaronder ook verstaan het bepalen van het relatieve belang van de gevonden deelprocessen, de prioritering. In het geval van een "probleem" ook nog de, indien mogelijk, aanpassing van één van de factoren ten einde tot een meer gewenste uitkomst van het proces te komen.
    Om tot een inschatting van de mate van gewenstheid van de nieuwe uitkomst van het proces na eerst het uit elkaar uit elkaar halen en dan de aanpassing van één van de deelprocessen, moet er van de deelprocessen eerst weer een geheel worden gemaakt. Dat heet "synthese". De "synthese" wordt meestal losgezien van de "analyse", maar als de analyse bedoeld is als oplossing van een "probleem", maakt de synthese er een onlosmakelijk deel van uit.
    De voorgaande beschrijving van het proces van "analyse" is redelijk bekend. Toch is het overduidelijk dat er een probleem mee is, want als analyse op bovenstaande wijze zou werken en gebruikt werd, zouden er geen problemen zijn - die werden dan opgelost. De onvermijdelijke conclusie luidt dat analyse niet als bovenstaand werkt of niet als zodanig gebruikt wordt, of beide.
    Het "niet als zodanig gebruikt worden" zit al in de term "wenselijk". Als de analyse van het proces van immigratie zou luiden dat dit een negatieve effecten heeft, in termen van koste bijvoorbeeld, zal dit resultaat door de ene mens gezien worden als wenselijk en de ander als onwenselijk - bijvoorbeeld omdat de een zelf immigrant is of ermee sympathiseert, en de ander niet. En wie immigratie wenselijk vindt en de uitkomst van een analyse ervan voorziet als gevende dat het kosten met zich meebrengt, zal de analyse zelf onwenselijk vinden, en, indien  hij de baas is, zal die analyse niet worden uitgevoerd. Een situatie die zich in de praktijk heeft voorgedaan.
    Het "niet als zodanig werken" van "analyse" is eigenlijk al gedemonstreerd, en zit om te beginnen in de term "deelproces": op wat aangeduid wordt als "deelproces" van het "proces" is hetzelfde van toepassing als op "proces". Enzovoort. En we zitten dus met een in principe oneindige reeks processen en analyses - geïllustreerd is dit bekend als het Droste-effect . Er zal dus ooit een keuze gemaakt moeten worden, welke factoren en deelprocessen al dan niet mee te nemen in de analyse. Dit is geen onoverkomelijk probleem, want ook de natuurkunde, de meest succesvolle wetenschap, heeft met deze situatie te maken, en heeft daarvoor succesvolle oplossingen gevonden - één waarvan bekend is als "successive approximation". Bij successive approximation kijk je of de verandering van deelfactor één iets oplevert dat overeenkomt met de werkelijkheid, dan deelfactor twee van deelfactor één, enzovoort. Bij de natuurkunde blijkt op deze manier al snel die factoren te vinden die nog van belang zijn, "van belang zijn" dan bepaald door hoe nauwkeurig je iets over de werkelijkheid kan zeggen. In het geval van het Droste-blikje wordt dat bepaald door hoeveelheid blikjes je kan zien, want op een gegeven moment worden de blikjes zo klein dat je niet meer kan zien dat er op het blikje nóg een (nog kleiner) blikje staat.
    Bij "analyse" in het algemeen is waar je ophoudt met analyseren een moeilijk te definiëren zaak. Desondanks vindt het proces van analyse veelvuldig plaats, want een groot deel van de hogere functionaliteit van de hersenen valt onder de term "analyse". Kennelijk hebben de hersenen een ingebouwd proces dat deze inschatting van de van belang zijnde factoren meeneemt. Dat geheel vindt voor het overgrote deel plaats buiten het bewustzijn van de mens. De resultaten zijn alleen zichtbaar in de beslissingen die hij neemt . De uitkomsten van de processen die redelijk nauwkeurig bovenstaande methode van aanpak volgen, en die zich afspelen in het onbewuste, zijn voor het bewuste bekend als "intuïtie" , "gezond verstand" , redelijkheid, ratio, enzovoort. De verstoringen ervan, zoals het bovenste "gewenstheid", spelen zich voornamelijk af op het vlak van een ander en ouder proces in de hersenen, dat het proces van analyse minder succesvol uitvoert, in de emotionele hersenen .
    De circulariteit in het proces van zoals uitgebeeld in de vorm van het Droste-blikje, kan ook tot problemen leiden, bijvoorbeeld in het geval van het blikje als de afbeelding van het blikje óp het blikje niet kleiner is dan het blikje maar even groot of groter. Nu nis onmiddellijk duidelijk dat dat niet kan, in de werkelijkheid, maar in het denken, de verbeelding, kan dat wel. Wat dat natuurlijk onmiddellijk tot denkproblemen leidt. Al aangeduid is het probleem van circulair gaan analyseren. En er zijn nog veel meer van dit soort zaken waarop het mis kan gaan met de analyse - en dus het denken.
    Het voorbeeld van het Droste-blikje, en wat er hier al eerder geschreven is, laat onmiddellijk zien dat er maar één betrouwbare methode is om dit soort denkproblemen te voorkomen: regelmatig refereren aan de werkelijkheid. En de praktijk laat zien dat er wat dat betreft een hoogst betrouwbare regel opgesteld kan worden: Waar fout gedacht (geanalyseerd) wordt, wordt niet gerefereerd aan de werkelijkheid, én, waar niet gerefereerd wordt aan de werkelijkheid, wordt fout gedacht.
    Met welke regel in de hand onmiddellijk gerefereerd kan worden aan zaken als religie , ideologie , politieke-correctheid enzovoort, waar niet gerefereerd wordt aan de werkelijkheid, of zelfs de werkelijkheid wordt ten achter gesteld aan het idee, en het ook onmiddellijk fout gaat met het denken: religie en ideologie leiden tot oorlog (zie de verzamelde nieuwsuitzendingen), en politieke-correctheid leidt tot racisme .    

Causaliteit
Causaliteit is een samenvatting van het idee dat het ene ding het gevolg is van een ander - het bedenken of bewust worden ervan is vermoedelijk een van de belangrijkste stappen op weg naar hetgeen we het "menselijke denken" noemen. De allereerste pogingen waren begrijpelijkerwijs onbeholpen - vermoedelijk zijn  de grottenschilderingen van "hert/bizon/paard en pijl" een teken ervan. Een vermoedelijk wat latere versie is de ontwikkeling van religie (als de mens delen van de natuur kan beïnvloeden, door een hert/bizon/paard te doden, kan de rest wel eens verklaard worden door supermensen: goden).
    Causaliteit heeft een groot probleem, namelijk de mogelijkheid van verwarring met correlatie - dat is het algemene verschijnsel dat twee dingen tegelijk gebeuren. De verwarring leidt tot redenaties als: 's morgen gaan de bloemetjes open, en 's morgens wordt het warm, dus de warmte komt uit de bloemetjes. De wetenschap der sociologie en aanverwante vakken als economie zitten vol met dit soort misverstanden .

Complexiteit
De natuur vertoont op heel veel plakken en manieren gedrag en patronen die zeer complex lijken, en daarmee denkt men, dus onverklaarbaar. Dat laatste blijkt heel vaak niet waar. Het ingewikkelde gedrag van gedrag van scholen vis en zwermen vogels blijkt het resultaat van een klein, twee, drie vier, aantal zeer simpele regels. De voor het oog complexe organisatie van mierenkolonies is, vanwege de simpelheid van de hersenen van de betrokken organismen, ongetwijfeld ook zeer simpel. De oneindige complexiteit van zogenaamde fractale figuren is geconstrueerd met één of twee wiskundige vergelijkingen. De oneindige variatie is sneeuwvlokken komt tot stand onder invloed van de simpele regels hoe watermoleculen aan elkaar vastkleven bij het bevriezen. De grote variatie zoals zichtbaar in de afbeelding ontstaat door de keuze uit een beperkt aantal mogelijkheden, gecombineerd met het proces van toeval: soms valt het dubbeltje met de ene kant boven, en soms met de andere- in geval van de sneeuwvlokken: soms sorteren de watermoleculen de ene kant op, en soms de andere.
    De pijl van de ontwikkeling van de natuurkunde is dat de zichtbare complexiteit van de wereld steeds verder gereduceerd wordt tot eenvoudige regels in combinatie met toeval - waarop dan weer nieuwe complexe structuren worden ontdekt. Het is nauwelijks voorstelbaar dat het in andere wetenschappen anders werkt. Verdere uitwerking van dit idee hier .

Continuïteit
Voluit: "de continuïteit der dingen". Bekend in de vorm van het aforisme van Goethe: "Je hoeft niet in China geweest te zijn om te weten dat de lucht daar ook blauw is."
    Goethe was niet alleen schrijver, maar hij had ook grote belangstelling voor de wetenschap. Hij had ideeën over hoe de blauwe kleur van de lucht tot stand komt, en dat dat iets met de aard van lucht zelf te maken had. Vanaf dat punt kan je de (onbewuste) gedachtegang zelf invullen: Omdat lucht vrijelijk kan bewegen, kan je er rustig vanuit gaan dat de lucht in China niet veel anders is dan die in Duitsland. Dus is de kans  groot dat de lucht daar ook blauw is.
    Dit voorbeeld laat onder andere zien dat ook deze methode niet altijd werkt (het is niet per se hetzelfde soort blauw), en dat je er ook je verstand (goede waarneming en andere regels) bij moet gebruiken. Dat is met name het geval indien de methode wordt toegepast op mensen: uit het feit dat iemand in zijn algemene opvattingen "rechts" is, kan een veronderstelling worden gemaakt omtrent zijn opvattingen op een specifiek terrein - maar die veronderstelling heeft een dusdanige mogelijke foutkans, dat controle ervan altijd gewenst blijft. Voorbeelden: als iemand voor oorlog is, zeg in Irak, is er ook een goede kans dat hij tegen alle belasting is . Of als iemand criminaliteit niet zo erg vindt, is hij vrijwel altijd ook voor allochtone immigratie en het bevorderen van de islam .
    De toepassing van continuïteit op personen lijkt een conflict op te leveren met de denkfout van "Ad hominem" - of indien in het positieve gebruikt: die van "Ad professorandum". Dit is helaas een kenmerk van alle denken: er zijn geen zwart-wit-regels, dus ook niet omtrent wat wel werkt en wat niet. Het gaat hier, indien gesteld als regel, om de meest gebruikelijke situaties - afwijkingen zijn altijd mogelijk.

Correlatie
Zie Causaliteit  .

Creativiteit
Creativiteit in de denksfeer is niet zozeer een denkproces of -methode, maar de uitkomst ervan: de oplossing ligt buiten het direct verwachte terrein. Creativiteit kan men dus niet beoefenen - men kan het wel bevorderen, door hantering van de hier genoemde denkmethodes, en door het vermijden van andere methodes die de voortgang van het denkproces hinderen, verzameld in Denkfouten  .

Disqualifiers
Het Engelstalige werkwoord "to disqualify" is vrijwel letterlijk hetzelfde als het Nederlandse "diskwalificeren", beide staande voor "niet meer in aanmerking komende om mee te doen", bijvoorbeeld in de atletiek als een sprinter die twee valse starts pleegt die niet meer mee mag doen - die wordt gediskwalificeerd. Het Engels kent hiervan ook het zelfstandig naamwoord "disqualifier", dat staat voor een score op een factor die ertoe leidt dat de betreffende persoon of zaak niet meer in aanmerking komt om mee te doen. Daarvoor is (nog) geen Nederlandse equivalent.
    Het gebruik van het begrip "disqualifier" is ook een denkmethode. De eerste aanpak van een algemeen probleem is de analyse - het bepalen van de factoren die een rol spelen in het probleem of proces, en het relatieve belang van die factoren. Die analyse kan een ingewikkelde zaak zijn. Die analyse hoeft niet meer voortgezet te worden, op het moment dat een "disqualifier" wordt gevonden. Oftewel: het hanteren van het begrip "disqualifier" kan het proces van de analyse, en de probleemoplossing, sterk bekorten.
    De uitwerking  van het begrip disqualifier laat zien dat het een toepassing van de methode van "de continuïteit der dingen" .

Eenvoud
De term "eenvoud" is een samenvatting van verschillende versies van de "wijsheid" dat simpele oplossingen zeer te prefereren zijn, zoals het Nederlandse "Eenvoud is het kenmerk van het ware", en in de techniek en met name de ICT middels het Amerikaanse acroniem "KISS": "Keep it simple, stupid". ook uit het Engelse taalgebied stamt het begrip van Occam's razor  : zijn voor een probleem meerdere oplossingen  mogelijk en er is geen voor de hand liggend criterium kies dan de meest simpele.
    Er bestaan natuurlijk wel ingewikkelde systemen die goed werken, maar het sterke vermoeden is dat dit alleen kan als die ingewikkelde systemen bestaan uit meerdere op zich simpele ondersystemen. Een systeem bestaan uit ingewikkelde ondersystemen is misschien ook wel mogelijk, maar alleen als die ondersystemen op een simpel manier aan elkaar verbonden zijn en met elkaar communiceren - hier ligt een optreden van de regels zoals geformuleerd in Organisatie, sterke interactie .

Evolutionair denken
In zijn meest algemene betekenis wordt hier gedoeld op denken in geleidelijke oplossingen - als iets plotseling of spontaan lijkt te gebeuren, is het bij bekijken in (veel) meer detail vaak zo dat er toch een continue reeks van tussenfasen in de richting van de plotselinge lijkende gebeurtenis. Meer specifiek slaat de denkmethodiek erop dat vele niet-biologische maar toch menselijke processen, bijvoorbeeld in de psychologie en sociologie, ook met een evolutionaire aanpak à la biologische evolutie verklaard kunnen worden. Zie ook Site-introductie, basis .

Extremen
Om de effecten van een factor op een of andere eigenschap te bepalen, is een schatting te maken door te kijken naar de extremen: maak de factor nul, en schat het effect, en maak hem oneindig of heel groot, en schat de gevolgen. Trek in gedachten een lijn tussen deze twee punten om de tussenliggende situatie in te schatten. Merk op: dit geeft meestal (zeer) benaderende resultaten, maar werkt soms verrassend goed, en de gesignaleerde trend is redelijk betrouwbaar. Vooral ook van toepassing in de psychologie, waarin vele psychologische trekjes het best bestudeerbaar zijn in hun extremen, daar waar ze een echte afwijking zijn.
    Het is waarschijnlijk zo dat het onbewuste denken een intensief gebruik maakt van dit proces, wat de wiskundigen "interpolatie" noemen.
    Een voorbeeld (de Volkskrant, 30-07-2012, door Anna van den Breemer):

  Aan de bak

Criminologe Simone van der Zee bundelde verhalen van gedetineerden. 'Hard straffen leidt alleen maar tot meer ellende.'

Een door een grote groep experts als zeer plausibel geziene uitspraak. Zonder dat men daarvoor enig bewijs kan overleggen. Wil je hem snel afschatten, pak dan het extreem, levenslang opsluiten, en het andere extreem: helemaal niets doen. Dan is onmiddellijk duidelijk dat helemaal niets doen stukken absurder is dan levenslang opsluiten - kijk maar naar de praktijk . Of in een alternatieve vorm: kijk naar de spiegelbeeldige uitspraak :
  'Zacht straffen leidt alleen maar tot minder ellende.'

Waarvan je meteen ziet dat dit redelijk absurd is - dus is de eerste uitspraak dat waarschijnlijk ook.
    Het gebruik van extremen heeft ook een valkuil, namelijk het verval naar het extreem. Als het (onbewuste) oordeel is dat de werkelijke uitkomst (redelijk) dicht bij het extreem komt, dat het denken de werkelijkheid dan gelijkstelt met het extreem. Deze valkuil heet zwart-witdenken, en is één van de bekendste denkfouten .
    Meer voorbeelden van het gebruik van "extremen" hier .

Faseovergang
Een begrip komende uit de natuurkunde en extreem belangrijk overal elders in de wetenschap en het denken is dat van de faseovergang. Het standaardvoorbeeld is dat van het bevriezen van water of het omgekeerde: het smelten van ijs. Voor natuurkundigen is het essentiële verschil dat in water de watermoleculen vrij door elkaar kunnen bewegen, en in ijs niet - in ijs zijn ze netjes aan hun plaats gebonden. Voor het gewone dagelijkse gebruik is het meest zichtbare essentiële verschil dat je op ijs kunt lopen, en op water niet - de verbinding met de natuurkundige versie zijnde dat als je met je gewicht op water gaat staan, de moleculen opzij kunnen bewegen, en de moleculen in ijs niet.
    Het feit dat in ijs de moleculen plotseling, want bij nul graden Celsius, en niet vlak daarboven bij 1 graad Celsius, naast elkaar blijven zitten is de feitelijke faseovergang. Die valt op omdat je de temperatuur, vanaf zeg 20 graden, langzaam naar beneden kunt laten gaan en er voortdurend weinig tot niets lijkt te gebeuren, en plotseling, als bij toverslag, bevriest het water in bijna één enkele klap. Dat is de reden achter de term "faseovergang", waarvan er in de natuurkunde talloze voorbeelden en vele variaties bestaan. een ander is het ontstaan van (permanent) magnetisme in stoffen als ijzer. Andersoortige faseovergangen kunnen een variabele mate van geleidelijkheid hebben - de geleidelijk faseovergang van boter of margarine komt omdat het een mengsel is van verschillende stoffen.
    Het essentiële aspect dat ook van belang is voor andere wetenschapapen, is dat van de verandering van wat natuurkundigen "vrijheidsgraden" noemen, te vertalen als: "meetbare en geleidelijk verlopende aspecten" - links-rechts, voor-achter en onder-boven zijn de drie "ruimtelijke vrijheidsgraden", temperatuur is een ander. Bij het bevriezen verliezen de watermoleculen hun ruimtelijke vrijheidsgraden.
    Maar op ijs kan je lopen, en dat erop kunnen lopen gaat samen met andere nieuwe eigenschappen, zoals bijvoorbeeld de rekbaarheid of indrukbaarheid van ijs - iets dat ijs gemeen heeft met alle vaste stoffen: ijzer is redelijk rekbaar, goud en zilver veel meer. Enzovoort. De rekbaarheid is dus een eigenschap of vrijheidsgraad die het water erbij krijgt, door ijs te worden. De verandering in meetbare eigenschappen als gevolg van faseovergangen is iets dat in alle wetenschappelijke beschrijvingen voorkomt. Wie zich niet bewust is van dit feit, maakt op een gegeven moment ernstige denkfouten, zoals deze (de Volkskrant, 10-04-2014, door Henk Müller, opinieredacteur van de Volkskrant. Herman de Regt is associate professor wetenschapsfilosofie aan Tilburg University):
  Twistgesprek | Henk Müller met Herman de Regt

'Iemand die nu een moord pleegt, is niet schuldig'

Mensen kiezen in vrijheid welk leven ze willen leiden en of ze moreel juist zullen handelen. Daarvoor zijn ze zelf verantwoordelijk. Of is dat toch niet zo?

... U gelooft niet in de vrije wil en u wilt daarom ook een ander rechtssysteem.
'Klopt, ik ben wat ze in filosofisch jargon een 'harde determinist' noemen, iemand die op basis van onze wetenschappelijke kennis inziet dat de vrije wil een illusie is omdat alle gevolgen een oorzaak hebben.'

Ja hè, hè, daar hoef je geen filosoof voor te zijn.
'Oorzaken en gevolgen vormen een lange keten die bij wijze van spreken teruggaat tot de oerknal. Iemand die nu een moord pleegt, is niet schuldig maar staat simpelweg aan het eind van zo'n keten van oorzaken en gevolgen, waarover hij verder niets te zeggen had.'

Het proces van de faseovergang leidt ertoe dat de keten van oorzaak en gevolg wordt vanaf de primitieve deeltjes en velden waaruit de oerknal bestaat op talloze manieren wordt onderbroken voordat je op het niveau van het menselijke handelen en beslissen terecht komt. Vanwege onbekendheid met dit proces, begaat deze prominente wetenschapper ...
  Herman de Regt is associate professor wetenschapsfilosofie aan Tilburg University. Hij schreef onder meer Stof tot Denken (over brein en bewustzijn) en Durf te Denken, Filosofie voor VWO (2014).
...
Zaterdag discussiëren vwo-leerlingen in Tilburg op de Dag van de Filosofie over de vrije wil, het onderwerp van het filosofie-eindexamen dit jaar. Ze gebruiken daarvoor het boek Vrije Wil van twee bij u afgestudeerde auteurs. ...

... dus enorme fouten. Voor zover filosofie dus een wetenschap is, want iedere wetenschapper dient op de hoogte te zijn van het bestaan van de faseovergang, en wie dat niet is, faalt als wetenschapper, en vrijwel geen enkele filosoof is er van op de hoogte. Deels omdat ze dat niet willen, juist omdat faseovergang de ketens van het door hen geliefde causale ketens doorbreken.
    Iets dergelijks geldt voor het overgrote deel der overige alfa- en gamma-wetenschappers , met voor met name de laatste de veelvuldige en hardnekkige ontkenning van het bestaan van sociologische groepen, zoals gecanoniseerd in de prominente sociale wetenschappers voorgegeven uitspraak van destijds prinses Maxima: "Er bestaat niet zoiets als dé Nederlandse identiteit" .
    Het begrip faseovergang is nauw verwant aan de stappen op de abstractieladder , zie aldaar

Geleidelijkheid
Als je voor een probleem of een situatie met meerdere oplossingen of wegen staat, en er is geen overduidelijke voorkeur, kies dan voor de meest natuurlijke, de geleidelijke, de groeiende - de evolutionaire. Als er een overduidelijke voorkeur lijkt te zijn voor een andere weg, vraag je dan drie keer af waar die voorkeur vandaan komt . Als één van de voorkeuren iets te maken heeft met kortzichtige zaken als geld of tijd, lees dan waarom ze veel grote in-één-keer projecten mislukken hier .

Gezond verstand
Gezond verstand bestaat uit een aantal losstaande regels, die geen van allen altijd of in alle gevallen opgaan. Eén van de gezond verstand regels is dat een voorbeeld vaak wonderen doet, en een voorbeeld van een gezond verstand regel is "Je hoeft niet in China  geweest te zijn om te weten dat de lucht daar ook blauw is" (van Goethe). Een andere regel is "de continuïteit der dingen",  staande voor de observatie dat veel zaken in combinatie vorkomen zodat als je het ene ziet, je ook het andere kan verwachten (voorbeeld: mensen die het meest psychologische hulp nodig hebben, gaan meestal het laatst naar de psycholoog - omdat besef van het probleem een belangrijk deel van de oplossing is).
    Op maatschappelijk gebied zijn de volgende regels waardevol: " Als iets uit Amerika komt, is het niet te vertrouwen", en "Als iets uit de joodse denkwereld stamt, is het niet te vertrouwen". Het eerste is in hoge mate gebaseerd op het karakter van Amerika als migrantenland gebaseerd op genocide en later als ontwikkelgrond van bijvoorbeeld het individualisme (meer hier ) , en het tweede op de ontwikkeling van de duivelse kracht van de monotheïstisch godsdienst en daarna nog vele andere vormen van ideologie zoals, "toevallig" (zie eerdere regel) ook weer in Amerika, het neoconservatisme en neoliberalisme .
    Ook heel waardevol zijn de regels voor het beoordelen en filteren van informatie die bijvoorbeeld via de media tot ons komen, zie hier .
    "Gezond verstand" heeft ook een paar nadelen. De eerste is dat het, net als intuïtie , makkelijk verward kan worden met zaken als wensdenken . De tweede is dat iedereen denkt dat hij er genoeg van heeft - wat natuurlijk volstrekt onjuist is. Waarbij zich weer een gezond-verstand regel doet gelden, namelijk dat naarmate een persoon zich meer presenteert als intellectueel, zijn gezonde verstand vermoedelijk lager ligt - met als ultieme voorbeeld dat van filosofen.
    Overigens zijn een groot deel van de hier genoemde denkmethodes ook vormen van gezond verstand. Het feit dat er zo weinig van dit soort verzamelingen zijn dat de redactie er geen kent (verzamelingen denkfouten zijn wel bekend), is een aanwijzing voor het lage algemene niveau van het gezonde verstand.
    Voorbeelden van gezond-verstand uitspraken zijn te vinden hier . Voor toepassingen, zie hier .

Grijsdenken
Het tegenovergestelde van zwart-wit-denken. Dat wil zeggen: het besef voor ogen houden dat alle vergelijkingen gaan over verschillen tussen lichter grijs en donkerder grijs, en niet tussen het absolute zwart en het absolute wit

Integratie
Het in het denkproces betrekken van meerdere aspecten van een zaak, met name die aspecten waarvan men niet direct het verband ziet. Als bewust proces daarom moeilijk uit te voeren. De integratie gebeurt vaak of misschien wel altijd in het onderbewuste, mogelijkerwijs leidende tot intuïtie  , of creativiteit  .

Interpolatie
Zie Extremen  .

Intuïtie
Een idee of oplossing die schijnbaar uit het niets opborrelt, en dus bijna per definitie een product van het onderbewuste denken is. Kan zeer goed werken, maar wordt in diverse mate in verschillende mensen en op verschillende tijdstippen verstoord door emoties, met name angst, en ratio, als in wensdenken - een dramatisch voorbeeld is de intuïtie die iedereen heeft over wat gezond eten is, en de feitelijke eetgewoontes zoals verstoord door emoties .
    Intuïties zijn waarschijnlijk gebaseerd op de deelprocessen die hier beschreven zijn. Meer over intuïtie hier .

Inversie
(Van toepassing in de psychologie): Als voor een verschijnsel een verklaring mogelijk is, is de precies tegenovergestelde verklaring vaak ook mogelijk.

Kwaliteit
Ga voor kwaliteit. Waarop onmiddellijk het bekende probleem opduikt: "Wat is kwaliteit?". Of een zaak of een argument "kwaliteit" is inderdaad moeilijk in regels te bevatten, maar iets dat duidelijk kwaliteit heeft spring er meestal wel uit, dus er moeten wel regels zijn. Een paar suggesties: Als ergens zichtbaar moeite in is gestoken, of men duidelijk zijn best heeft gedaan - als het zichtbaar op onafhankelijke manier tot stand is gekomen - als er geen negatieve dingen uit spreken - ls het een vorm van eenheid uitstraalt - en dergelijke. Maar omdat kwaliteit ook een vergelijkend oordeel is, zijn de negatieve regels ook belangrijk: inhoudelijke slordigheden - standaardwerk - tegenstellingen - leugens - en dergelijke. merk op dat dit slechts regels zijn, en uitzonderingen heel gewoon, met name als het een losse factor betreft - ze werken eigenlijk alleen in combinatie. Hoewel sommige factoren en drempelwaardes extra belangrijk kunnen zijn. Dit zijn dan de zogenaamde "disqualifiers": als een factor onder een dergelijke waarde komt, voldoet het geheel niet aan de term "kwaliteit" - vrijwel alle vormen van meer dan het meest minimale liegen is een disqualifier .

Occam's razor
(Engelse uitdrukking, letterlijk: het scheermes van Occam, een Engels filosoof). Als er twee benaderingen van een situatie of oplossingen van een probleem mogelijk zijn, is degene die de minste vooronderstellingen nodig heeft het meest waarschijnlijk. Het traditionele voorbeeld is dat van de vorm van de planeetbanen - planeten zijn vernoemd naar het Griekse woord voor "zwerver", vanwege de manier waarop ze op een ingewikkelde manier door de sterrenhemel leken te bewegen. De Griek Ptolemaeus had een systeem bedacht bestaande uit combinaties van cirkelbanen, dat uitstekend in staat is de waargenomen planeetbanen te beschrijven. Met als bezwaar dat voor betere beschrijvingen steeds meer cirkeltjes nodig waren. De verklaring van Copernicus, met één zon in het midden die alleen door middel van één enkele kracht, de zwaartekracht, de zaak bij elkaar hield, gaf aanvankelijk geen nauwkeuriger beschrijving, maar wel een simpelere. En deze verklaring bleek ook op andere plekken in de natuur te werken, en werd daarmee de juiste.
    Occam's razor is een van de vele variaties van de algemene methode der eenvoud .
    Voorbeelden hier - zie ook complexiteit .

Qualifiers
Het begrip "qualifier" is het omgekeerde van "disqualifier" , en wordt onbewust veel toegepast, vooral bij de beoordeling van personen, met name ook bij sollicitatie: men zoekt naar de score op een eigenschap waarvan men uit ervaring weet dat dit een goede graadmeter is voor het overige presteren. Deze methode is dus algemener geldig, als denkmethode. Als je merkt dat iemand erg goed is in rekenen, dan neem je automatisch aan dat hij intelligent is, en dus op zijn wel redelijk tot goed zal scoren op vele andere aspecten. 

Reciprociteit
In het Nederlands: wederkerigheid. Een term toegeschreven aan Confucius, aanduidend het principe dat in de interactie tussen twee partijen, beide partijen rekening moeten houden met de belangen van de ander, onafhankelijk van een eventuele machtspositie van de een ten opzichte van de ander . Hier ook te gebruiken als een regel voor het aanspreken of handelen ten opzichte van een andere partij, namelijk dat men dat in eerste instantie moet doen volgens de normen die de ander gebruikt. Lijkt ook op tit-for-tat .

Reductio ad absurdum
Ook wel "bewijs uit het ongerijmde". In zijn oorspronkelijke vorm dit komt uit de wiskunde - wat men dan doet is een bepaalde aanname doorrekenen of doorredeneren, en laten zien dat er dan iets onmogelijks uit komt. Dan stelt men dat de oorspronkelijke aanname dus onjuist is, en daarmee het omgekeerd van die aanname dus wel juist - bijvoorbeeld: als je stelt dat er meer dan twee rechte lijnen door twee punten gaan, en laat zien dat er dan iets absurds uit komt, dan heb je bewezen dat er maar één rechte lijn tussen twee punten gaat. Oftewel: je hebt aangenomen dat er geen andere mogelijkheid is, of  "uitgesloten derde".
    Als wiskundig bewijs lijkt dit geldig, hoewel er geen bewijs voor die geldigheid is. In het dagelijkse leven kan de methode ook heel bruikbaar zijn, maar dient toch altijd met omzichtigheid te worden gehanteerd, omdat het dagelijkse leven nooit echt zwart-wit is, en er dus altijd nog mogelijkheden overblijven nadat je hebt laten zien dat de "donkergrijze" veronderstelling absurd is. 
   Omdat men in het dagelijkse leven zelden zorgvuldig genoeg is, geldt reductio ad absurdum daar als een denkfout .

Schatten
Met de opkomst van de rekenmachine is het rekenen uit het hoofd als vaardigheid achteruit aan het gaan. Voor het bepalen van een precieze uitkomst grotendeels terecht. Voor het bepalen van een geschatte uitkomst volkomen onterecht. De capaciteit tot het bepalen van een geschatte uitkomst is een zeer betrouwbare maatstaf voor de algehele capaciteiten van een persoon, dat wil zeggen: de combinatie van intelligentie én gezond verstand (de rest wijkt dan meestal nauwelijks af). De kunst van het schatten voorkomt het maken van grote fouten in het rekenen, en grote fouten in het denken in het algemeen.
    De kunst van het schatten in het rekenen bestaat uit een aantal simpele en begrijpelijke trucs die gebaseerd zijn op het gewone rekenen: 10 x 10 = 100, dus is 9 x 100 = ongeveer 100 - delen door 2,5 is hetzelfde als vermenigvuldigen met 4 (en delen door 10 maar dat is triviaal), 7,54 + 6,36 + 13,22 + 11,88 + 8,03 = ongeveer 47 (rond naar hele getallen af) = ongeveer 46 (neem 5 x 10 en bepaal de afwijking: - 3 - 4 + 3 + 1 - 2). Enzovoort .
    De kunst van het schatten in het denken is nog belangrijker - deze regels zijn elementen van deze kunst. met name die van de extremen is in dit opzicht illustratief: de extremen zetten het bereik neer waartussen men moet zitten.
    Een bekende maar enigszins omslachtige truc voor een goede geschatte uitkomst is qua rekenmethodiek erg simpel: vraag aan veel mensen de uitkomst te schatten, tel dit op en deel door het aantal mensen  - een truc proefondervindelijk gevonden door Francis Galton (overigens: deze truc het best als de mensen juist weinig idee vooraf hebben over de uitkomst, want ze werkt door middeling van willekeurige afwijkingen - het werkt bijvoorbeeld niet voor de vraag "Welke natuurkundige heeft de kwantumtheorie uitgevonden?", omdat men dan een goede kans heeft op de foutieve uitkomst "Albert Einstein", omdat men die naam het beste kent).

Simpelheid
De simpelste verklaring is vaak de betere of beste verklaring - zie complexiteit en Occam's razor .

Spiegeling
Spiegeling is de meer logische formulering van wat in oudere termen bekend staat als "dialectiek": beschouw naast de te bespreken bewering, ook precies het tegenovergestelde ervan. En in direct vervolg daarop: kijk dan welk van de twee het meest waarschijnlijk is of het meest voorkomt. Oftewel: spiegeling is een stap op weg naar of ingesloten in de methode van extremen .
    Het proces van spiegeling zals denkmethode, dat wil zeggen, uitgevoerd door de rationele geest, kent een analogon in de psychologie in de vorm van het begrip  "empathie" , wat weer een verband heeft met het bestaan in de neurologie van spiegelhormonen .
    In de praktijk van gevoelig liggende discussies is dit met groot effect uit te voeren door enige specifieke termen te verwisselen voor termen die slaan op de tegenovergestelde situatie. Een voorbeeld: "PVV'ers zijn klootzakken" is een volkomen aanvaarde uitspraak. De aanvaardbaarheid en juistheid ervan is met één simpele spiegeling aan te tonen, door haar te spiegelen: "Moslims zijn klootzakken" (zie een toepassing op het geval van Maarten van Rossem hier ). Indien gedaan door een publiek figuur, een uitspraak die minstens eeuwige pek en veren oplevert, zo niet vervolging - geïllustreerd door de ophef over de eenmalige gebruik van de term "kopvoddentaks" door Geert Wilders. Wat overigens ook weer te spiegelen valt, door er de koran-uitpraak "Joden zijn apen" tegenover te stellen - wat voorbeelden van dat soort spiegelingen hier .
    Spiegeling is ook een belangrijk wapen, zo niet het belangrijkste, in de strijd tegen eenzijdigheid, wat zelf weer een van de krachtigste retorische wapens is, omdat er niet minder of meer opzichtig bij gelogen hoeft te worden . Die behoefte aan stelselmatig liegen is, zoals de bovenstand genoemde voorbeelden al aantonen, meestal het gevolg van het onderhouden van ideologie , omdat het onderhouden van ideologie op de kortere of langere termijn tegenstrijdigheden met de werkelijkheid veroorzaakt. Hetgeen men meestal oplost met eenzijdigheid.
    De belangrijkste toepassing van eenzijdigheid ligt in de media - een eenzijdigheid zo sterk is dat er op deze website een aparte sectie voor is . Hetgeen die media bewust of onbewust beseffen, want pleeg je zulke spiegelingen op openbare plaatsen op opinie-pagina's of fora, dan worden je reacties met grote regelmaat geweerd, zoals deze redactie uitgebreid ervaren heeft. Met name geldende voor het onderwerp "kritiek op": journalisten hebben het oneindige recht op kritiek op alles, maar zelfs maar een klein beetje kritiek op journalisten of verslaggeving doet de betrokkenen met grote regelmaat in heftige woede, censuur en verbanning ontsteken. Schrijf reacties op relcolumnisten als Bert Wagendorp in de stijl van Bert Wagendorp, en de aangesprokene is dusdanig beledigd dat hij zijn stukken van de website, destijds het Volkskrant-weblog, laat halen - gesteund door de ombudsman die schande spreekt van de spiegelingen. Later is dat Volkskrant-weblog opgeheven, vermoedelijk wegens te veel mogelijkheden tot weerwoord want het was populair genoeg (de blogs en reactieruimtes aldaar stonden niet onder censuur van de krant). Spiegeling is een uiterst krachtig wapen.
    Spiegeling levert ook een aantal vuistregels voor het debat op: standpunten die haar spiegeling niet tolereren, zijn hoogstwaarschijnlijk ondeugdelijk en/of kwaadaardig. Zo zijn dus alle vormen van geloof en ideologie, alleen al op deze grond, hoogstwaarschijnlijk ondeugdelijk en hoogstwaarschijnlijk kwaadaardig. Deze regels zijn ook vervat in de algemene regels voor het beoordelen van informatie met name die in de media .
    Als spiegeling toegepast kan worden in directe interactie met anderen, is het eigenlijk een vorm van tit-for-tat : je behandelt een ander op dezelfde manier als hij jou behandelt - hier dan op het verbale vlak.
    Het voorgaande laat zien dat spiegeling tot de belangrijkste denkmethodes behoort, en dat het ideologie dus behoort tot de belangrijkste denkfouten , omdat het onderhouden van ideologie het uitvoeren van spiegeling remt en voorkomt.

Zwarte doos
Een "zwarte doos", in Nederland even bekend in het Engels als "black box", is een term bekendst uit de techniek, staande voor een apparaat waarvan men wel weet wat er in en uit gaat, maar niet weet wat er binnenin gebeurt. De meeste technische apparaten zijn voor het overgrote deel der gebruikers "zwarte dozen": in de ene telefoon gaat geluid en uit een andere telefoon komt datzelfde geluid, maar vrijwel niemand weet hoe dat geluid van het ene in het andere apparaat komt.
    Ook in de wetenschap en met name de psychologie is een vorm "zwarte doos"-theorie bekend, namelijk in de psychologie die van het behaviorisme (Wikipedia) - het behaviorisme stelt dat het er niet toe doet wat er precies in het hoofd gebeurt: je moet gewoon kijken naar wat er aan impulsen ingaat, en er aan gedrag uitkomt.
    De "zwarte doos" benadering kan ook gebruikt worden als manier van denken om een probleem aan te pakken: je kijkt niet meer naar hoe het probleem tot stand is gekomen, maar naar de begin- en eindsituatie, en trekt je conclusies daaruit. Deze aanpak is met name vruchtbaar als er rond dat probleem een, meestal schijnbare, wirwar van argumenten is gegroeid, waar niet meer uit lijkt te komen. Met het formuleren waarvan vrijwel iedereen, schrijvende 2014, de meest voor de hand liggende toepassing kan bedenken, namelijk de zaak van Israël en Palestina. De oneindige hoeveelheid die daarover gezegd en geschreven is, is bekend genoeg, en het argument dat het ingewikkeld is, is eindeloos gehanteerd. Pas hier nu de "zwarte doos" aanpak op toe: voor de Joodse immigratie, zeg in 1940, leefden de Palestijnen vreedzaam in hun landje Palestina. Ne Joodse immigratie, zeg 1948, 1956, 1967, 1974, 1982, of het moment van nu, 2014, zijn de Palestijnen verdreven van het overgrote deel van hun land en bezittingen en zijn die in handen van Joden. Puur de "voor" en "na" situatie. Dan is het overduidelijk dat de stap van begin- naar eindsituatie volkomen onrechtmatig is. En is ook meteen volkomen duidelijk dat de Palestijnen op geen enkele wijze hieraan "schuld" hebben ("Het zijn terroristen"), of "Een bijdrage hebben geleverd", of, ook zeer populair, "Concessies moeten doen".
    Een tweede voorbeeld komt uit de immigratie- en integratiediscussie. Eén van mantra's van de politieke-correctheid en het multiculturalisme is "Er is geen sprake van massa-immigratie" , meestal vergezeld van cijfers omtrent de immigratie, nu of in het verleden. Ook die zaak kan met de zwarte doos" aanpak opgelost worden: in 1960 waren er geen (noemenswaardige) aantallen moslims en creolen in Nederland - in 2014 zijn er circa 800 duizend moslims in Nederland en ruim een half miljoen creolen - en moslims en creolen en andere groepen tezamen ongeveer anderhalf miljoen niet-westerse immigranten. Dat ís dus massa-immigratie.
    Maar de belangrijkste toepassing van de "zwarte doos" is die rond nomadisme en residentie . Nomaden trekken rond in woonwagens, en produceren dus niets substantieels. De residenten hebben een boerderij en produceren voedsel en als ze een beetje ontwikkeld raken, hebben ze een kolenmijn en produceren brandstof . De nomaden gebruiken voedsel en brandstof, en leveren zelf niets. Dus nomaden en nomadisch levende volken zijn parasitair. Roma, Joden, en alle andere culturen met kleinere of grotere nomadische praktijken, zijn minder of meer parasitair. Dat is een "zwarte doos" redenatie die iedereen kan bedenken en onbewust ook bedenkt. Vandaar de slechte reputatie van Roma, Joden, enzovoort door de hele geschiedenis, onafhankelijk van waar ze zijn.
    Voor de praktische uitwerking van de "zwarte doos"-redenatie op allochtonen, zie hier .
 

Naar Evolutie , Wetenschap lijst , Wetenschap overzicht , of site home .