De Volkskrant, 06-05-2005, door Gerrit Breeuwsma |
20 mei 2005 |
De eerste indruk is de beste
Malcolm Gladwell onderzoekt hoe wij informatie tot ons nemen
Wie op de markt een pond kaas koopt, krijgt van de betere kaasboer een plakje
van de schaaf. Het idee is duidelijk. Hoe lang je ook naar een kaas kijkt, je
kunt er niet aan afzien of hij je zal gaan smaken. Daarvoor zul je eerst
daadwerkelijk van de kaas moeten proeven. Tegelijkertijd hoef je niet een
hele kaas op te eten om erachter te komen of hij je smaakt. De kaasboer kan dan
ook volstaan met één plakje. Op grond daarvan kun je overwegen van je pond een
kilo te maken of eventueel besluiten af te zien van je bestelling.
De kaasboer maakt letterlijk gebruik van een methode die
Malcolm Gladwell, stafmede-werker van The New Yorker, in zijn boek Blink
karakteriseert als thin-slicing. Informatie over een kaas van misschien
wel twaalf kilo wordt gecondenseerd in een plakje van een gram. Volgens Gladwell
is die aanpak niet alleen van toepassing op onze smaak, ze is kenmerkend voor
misschien wel veruit het grootste en belangrijkste deel van onze
informatieverwerving. Daarbij gaat het, in tegenstelling tot de interactie met
de kaasboer, meestal ook nog onbewust, zodat we vaak niet precies weten waar we
onze oordelen op baseren.
Een vreemde komt een kamer binnen en vrijwel onmiddellijk
taxeren we hem of haar als aardig en betrouwbaar, of juist het tegendeel
daarvan. We baseren onze oordelen in feite op homeopathisch kleine hoeveelheden
informatie over personen, dingen en gebeurtenissen, die niet bewust worden
waargenomen. Een kleine opmerking, een gevoel van verwantschap, zelfs geur kan
ervoor zorgen dat we iemand onmiddellijk sympathiek vinden.
In veel gevallen besteden we er daarna nog wel enige bewuste
- cognitieve - aandacht aan, maar meestal verandert dat onze eerste indruk niet.
Dat is volgens Gladwell niet iets om ons zorgen over te maken, want de kracht
van ons oordeel ligt juist in het snelle oordeel, dat in the blink of an eye
wordt gevormd.
Op verschillende plekken in zijn boek stelt Gladwell dat
vooral de eerste twee seconden van onze indrukken ertoe doen. Daarna volgt
alleen maar meer van hetzelfde, een bevestiging van wat we al wisten. In sommige
gevallen leidt meer informatie zelfs tot een verslechtering van ons oordeel.
Bijzaken vermengen zich dan met hoofdzaken en we raken de draad gemakkelijk
kwijt.
Gladwell geeft tal van voorbeelden waaruit de kracht van de
eerste indruk blijkt. Zo deed de psycholoog John Gottman in de jaren tachtig
onderzoek naar de omgang tussen getrouwde stellen. Hij filmde daarvoor hun
interactie tijdens het oplossen van een meningsverschil ('nemen we wel of niet
een hond'). Op basis van een analyse van een uur gefilmde interactie kon hij met
95 procent zekerheid het huwelijkssucces van de onderzochte stellen voorspellen.
De voorspellingen bleken bijna even betrouwbaar bij vijftien minuten
filmmateriaal, en tot ieders verrassing gold dit zelfs voor drie minuten
gefilmde conversatie tussen echtparen. Huwelijksgeluk ligt dus als het ware in
een paar minuten besloten.
Iets vergelijkbaars werd gevonden bij de audities van musici
voor een plaats in een symfonieorkest. Terwijl de sollicitanten soms langer dan
een kwartier speelden, was na een paar minuten, of zelfs al na een paar noten,
duidelijk of een kandidaat door kon naar de volgende ronde (wie zich daar niets
bij kan voorstellen, moet zich de selectieronden van Idols maar even voor de
geest halen).
Audities laten echter ook zien dat eerste indrukken gevoelig
zijn voor afleidende - niet relevante - informatie. Zo slaagden vrouwen er lange
tijd niet in om door een auditie te komen, vooral niet als het om een positie
als koperblazer ging. Een vrouw was er nu eenmaal fysiek niet op gebouwd om goed
trombone te kunnen spelen, meenden de veelal conservatieve leden van de
orkestdirecties. Totdat er werd besloten audities blind - achter een scherm - te
laten doen en vrouwen, niet zelden tot ontzetting van de sollicitatiecommissie,
als beste uit de bus kwamen Sindsdien worden in veel orkesten stoelen bezet door
vrouwen.
In zijn vorige boek, The Tipping Point (2000), schreef
Gladwell over het epidemische karakter dat de verspreiding van informatie - van
geruchten tot modes - kan krijgen. Hij liet zien hoe, ogenschijnlijk van de ene
op de andere dag, een bepaald merk een enorme populariteit genoot en welke rol
individuen als drager van het 'informatievirus', bijvoorbeeld door
mond-tot-mondreclame, daarbij spelen.
In Blink gaat het vooral om de vraag hoe individuen
informatie tot zich nemen. Wij zien onszelf graag als rationele denkers die in
hun oordeel sterk afgaan op bewuste en weloverwogen keuzes. We richten de blik
op de horizon en vertrouwen op ons inzicht in het grote geheel. Gladwell
daarentegen vindt dat we veel beter kunnen varen op het kompas van ons gevoel.
Met de blik gericht op onze onbewuste voorkeur en afkeer, komen we tot het beste
oordeel. En dat in een tijdsbestek van amper twee seconden.
Het is aan de lezer om er zijn voordeel mee te doen. Als we
meer zouden vertrouwen op onze instincten, meent Gladwell, kunnen we ze ten
goede gebruiken. Van oorlogsvoering tot huwelijkscounseling, van de films die we
maken tot de sollicitatiegesprekken die we voeren - alles zou erdoor kunnen
veranderen, stelt hij. Uiteindelijk zal het ons een betere wereld opleveren.
Het boek biedt een interessant staaltje van het succes van
eerste indrukken en is sappig geschreven. Het zijn echter de grote claims van
Gladwell die afbreuk doen aan zijn betoog. De succesverhalen van degenen die hun
eerste indruk volgden, laten onverlet dat we er minstens zo vaak naast zitten.
Gladwell surft ook wel erg handig mee op de hoofdstroom van de hedendaagse
psychologie en de neurowetenschappen. Onder invloed van het moderne
hersenonderzoek is het onbewuste de laatste tijd weer populair en lijkt het
bewustzijn soms gedegradeerd te worden tot een merkwaardig restverschijnsel; een
soort blindedarm van de geest. Dat is echter een conclusie die op grond van het
in Blink gepresenteerde onderzoek te
voorbarig is.
Het grote misverstand in het onderzoek naar het onbewuste en
bewuste is misschien wel dat beide instanties worden voorgesteld als
tegenstelling, afgescheiden door waterdichte schotten, terwijl ze in de praktijk
vaak onlosmakelijk verbonden zijn. Een vooroordeel - om maar eens wat te noemen
- is niets anders dan een onbewust oordeel, opgetuigd met bewuste
rechtvaardigingen; en juist die combinatie maakt het zo hardnekkig.
Gladwell kan in zijn conclusies dan ook niet om het
bewustzijn heen. Zijn wijze raad om zorgvuldiger met de kracht van het eerste
oordeel om te gaan, kan hij niet geven zonder inmenging van het bewustzijn aan
te moedigen. Bijvoorbeeld: het plaatsen van een scherm tijdens een auditie is
een bewuste handeling en niet een instinctieve ingeving. Zo is Blink onbedoeld
dus ook nog een pleidooi voor de weloverwogen beweegredenen van de geest.
Malcolm Gladwell: Blink - The Power of Thinking without Thinking. Little
Brown, import
Van Ditmar 227 pagina's E 17,95 ISBN 0 316 00105 8 .
IRP: Vergelijk deze bespreking met een tweede, een tijd later
verschenen in Intermediair:
Intermediair, 15-09-2005, door Christa Compas
De beslissende twee seconden
De beste beslissingen neem je zonder na te denken, stelt Malcolm Gladwell. Maar
daar moet je wel lang voor trainen.
Als een werkgever na een sollicitatiegesprek vraagt of hij even bij je thuis mag
rondkijken, kun je ervan uitgaan dat hij Blink heeft gelezen. Volgens
auteur Malcolm Gladwell is een huisbezoek een veel betere selectiemethode dan
een aantal uitvoerige gesprekken of tests. Want in de privé-sfeer ontdek je of
iemand consciëntieus is en emotioneel stabiel; of hij of zij openstaat voor
nieuwe ideeën.
Gladwells fascinerende boek staat vol voorbeelden die
aantonen dat het zich langer en uitgebreider verdiepen in zaken niet leidt tot
een beter resultaat. Een hartchirurg blijkt geen betere beslissingen te nemen
als hij een stapel rapporten over een patiënt heeft. Artsen die alleen over de
basisinformatie beschikken, behalen namelijk betere resultaten.
Dit zal de moderne haastige werknemer als muziek in de oren
klinken. Weg met de uitgebreide onderzoeken, analyses en rapporten. Gewoon hup,
in de eerste vijf minuten, of als het aan Gladwell ligt in de eerste twee
seconden, een beslissing nemen. Zijn boek is echter geen pleidooi om
gemakzuchtig en oppervlakkig op basis van een eerste indruk vérgaande besluiten
te nemen. Bij hem gaat het in die eerste seconden dan ook niet om intuïtie of
voelen, maar heel nadrukkelijk over weten. Om het 'denken zonder te denken'
zoals de ondertitel luidt.
Hij waarschuwt nadrukkelijk voor alle fouten die juist ook in
die eerste twee seconden kunnen worden gemaakt als mensen louter op hun gevoel
afgaan. Het gevoel kan worden vertroebeld. Hij geeft aan dat hij werd
geïnspireerd om dit boek te schrijven toen hij zijn haar had laten groeien en
vervolgens vaker met gezagsdragers werd geconfronteerd. Ook deze gezagsdragers
reageerden onmiddellijk, maar ze werden daarbij gedreven door vooroordelen en
niet door kennis. Eerste seconden kunnen zelfs fataal worden als een
politieagent zijn intuïtie verkeerd gebruikt bij de afweging of iemand
vuurgevaarlijk is of.niet.
Het is volgens Gladwell hard werken om de eerste twee
seconden zo te zuiveren en te oefenen dat ze van onschatbare waarde kunnen zijn.
De specialist die in een oogwenk de kans op een hartaanval wil beoordelen, moet
eerst eindeloos casuïstiek, doornemen om effectief de kernvragen te kunnen
stellen.
Soms is echter een trucje effectief om vooroordelen uit te
sluiten. Zoals bij het selecteren van een nieuwe kandidaat voor een orkest. Bij
de opera van Turijn moesten musici auditie doen achter een doek. Voor het eerst
in de geschiedenis van het gezelschap werd hierdoor een vrouw als trombonist
aangenomen.
IRP: Deze recensie geeft meer nadruk aan de tegenindicaties
voor Gladwells beweringen, en vermeldt een belangrijke voorwaarde voor veel
snelle oordelen: een ruime ervaring of training. Veel van het soort beslissingen
waar Gladwell het over heeft hebben betrekking op situaties waarin die ervaring
of training ingebouwd is, namelijk sociale situaties. Mensen beoordelen elkaars
status in een oogwenk, en dat geldt dus voor veel van dit soort dingen, zoals
het huwelijk. In dit opzicht is Gladwells stelling een schot in open doel.
Naar Alfa en bèta denken, snelheid
, Psychologie lijst
, Psychologie overzicht
, of naar site home
.
|