Het nut van religie |
22 mei 2005 |
In In het kort
wordt
de houding van deze website ten opzichte van religie samengevat als volgt:
|
Alle godsdienstige discussie is te herleiden tot drie vragen: Wat is de zin
van het leven?, Wat is goed en kwaad?, en: Hoeveel engelen kunnen er op de knop van
een naald dansen? |
De eerste vraag is al door velen op de juiste manier beantwoord: we weten het
niet, en we moeten het niet willen weten. Want als je het wel weet, verdwijnt
ogenblikkelijk de vrijheid het leven in te vullen, en daarmee vrijwel alle
geestelijke dingen die we het meest koesteren.
Vraag twee is eigenlijk ook wel afdoende bekend, en geformuleerd door Confucius,
ruim voor het ontstaan van de huidige religies, als "wat gij niet wilt dat u
geschiedt, doe dat ook een ander niet"
-
en op zich is dit weer te herleiden tot nog fundamentelere oorsprong in de
regels die het samenleven in groepen met zich meebrengt
. De praktische uitwerking
van dit principe wordt hier op deze
site uitvoerig behandeld
. Dat godsdienst in haar huidige vorm daar niet voor nodig is,
blijkt in de praktijk hier
. Dat de huidige
godsdiensten hierin ook slecht voorzien, wordt een voorbeeld van gegeven hier
. Voor een korte samenvatting van de rol van de religie in deze, zie hier
.
Blijft over vraag drie. Waar het hier om gaat is de stelling dat er inderdaad
niet meer overblijft dan vraag drie. De uitwerking van de twee overige vragen
behandelt al het betekenisvolle dat in godsdienst kan steken, en de laatste
vraag staat voor het betekenisloze. Of in andere termen: de eerste twee vragen
gaan over reëel bestaande ethische en morele kwesties, de derde vraag gaat over
willekeurige vormgeving. Ze zou ook geformuleerd kunnen worden als de discussie
over de kleur van het kleed van de kardinaal (of het aanbidden van gesneden
beelden
): het is
volkomen willekeurig, vanuit welk moreel of ethisch gezichtspunt dan ook.
Uit willekeur kan van alles voortvloeien, dus ook goed en slecht. Het goede van
die willekeur zit al besloten in de eerste twee vragen. Blijft over het
slechte
-
voor een zeer eloquente verwoording van deze visie, zie hier
.
Het eerste slechte is dat godsdienst zijn normen ook wil opleggen aan anders- en
niet-gelovigen
, en
daar in de meeste maatschappijen ook de kans voor krijgt
. Daar waar de religieuze morele waarden zeker geen universele
waarden zijn, en in aanzienlijke mate zelfs willekeurige waarden, is deze
neiging van de religie volkomen ongerechtvaardigd en dictatoriaal. Dat slaat dus
ook op allerlei opvattingen over medische ethiek, waar die invloed nog steeds
merkbaar is
. Geen betere illustratie
van die willekeur dan de rol die men godsdienst geeft in het vieren van oorlog
.
Door het niet of te weinig uitspreken over zaken als oorlog en ongelijkheid,
tezamen met het zich wel bemoeien met allerlei zaken van strikt persoonlijke
moraal, banaliseert de religie in feite zichzelf
.
Waarom is er dan nog steeds godsdienst? De reden is dat godsdienst zijn goede functie
vervult binnen de eigen gemeenschap of cultuur
, en haar negatieve aspecten
buiten de gemeenschap, tussen religies. Binnen de gemeenschap heeft de
godsdienst nog een ander nut, en wel dat van de sociale binding. Een groot deel
van die godsdienst bestaat uit tradities, traditioneel gedrag, of rituelen. Die
rituelen zorgen niet alleen voor binding tussen de levende leden, maar ook met
de dode, en voor continuïteit van de cultuur in de tijd. Soms wordt ook wel de
factor levensvreugde genoemd, maar dat is slechts schijn
.
Maar waar dit zorgt voor een sterke binding binnen de cultuur, onderscheidt het
dus des te sterker de ene religieuze cultuur van de andere
. Dit is de
belangrijkste redenen voor de grote hoeveelheden strijd tussen culturen
.
Dan zitten we dus met een controversiële maar duidelijke conclusie: vraag één
wil je niet beantwoorden, vraag twee kan op betere manieren worden beantwoord. Wat
overblijft van de pogingen tot beantwoorden van die vragen zijn de riten die
voor intraculturele bindingen zorgen. Daar tegenover staan de willekeur horende
bij die riten, en de vijandigheid tussen culturen die die verschillende rituelen
oproepen. De geschiedenis van de mensheid laat zien dat tegenover de troost die
godsdienst aan individuen biedt, grote kosten in intermenselijk strijd staan. Of afgekort: de huidige godsdienst is
een onbeholpen zaak
, die alleen de
lichtgelovige troost biedt
, op grotere menselijke schaal tot ellende leidt
, en
waarschijnlijk schadelijk is voor de geest
.
Voor de wat verder zoekende mens die toch behoefte heeft aan een vorm van
maatschappelijke binding, is het dus zoeken naar andere
of nieuwere vormen van religie, of
alternatieven
. De hoofdredacteur van het IRP neigt meer naar hetgeen leuk is uitgebeeld
hier
. Tot
slot nog een bron die op een amusante wijze nog eens een heel duidelijk antwoord
geeft op de vraag naar waar je de gevoel voor moraal vandaan moet halen, bij
gebrek aan een god
.
Naar In het kort
, Religie en ratio
, Psychologie lijst
, Psychologie
overzicht
, of site home
.
|