Bronnen bij Religie en ratio: religieuze invloed op Europese staten

De Volkskrant, 23-09-2005, door Michaël Zeeman

Als de kerk zich uitspreekt, zwijgt de politiek

Over geen onderwerp heeft de rooms-katholieke kerk zulke uitgesproken en genuanceerde opvattingen als over de wijze waarop mensen hun huiselijk leven regelen. Trouwen of niet trouwen, dat is voor haar geen kwestie: trouwen, vanzelfsprekend. Dat wil zeggen, trouwen volgens de regels die, vooral ook onder invloed van die kerk zelf en met loyale hulp van de wetgever, de gangbare zijn geworden. Het huwelijk is een welomschreven instituut, ja, een sacrament, en de aard en de geaardheid van de deelnemers staan vast. Want binnen haar haast obsessieve belangstelling voor de inrichting van het huwelijk heeft de moederkerk nog de meeste aandacht voor de wijze waarop mensen hun liefde en passie bij voorkeur uitoefenen en beleven. Wist je niet beter, je zou bij het lezen van een handboek kerkelijke ethiek de indruk kunnen krijgen met het werk van een stelletje seksmaniakken te maken te hebben.
    Het heeft, iedere keer wanneer de kerk de staf breekt over het verval der goede huwelijkszeden, iets aandoenlijks, zo'n vergadering bejaarde en verstokte vrijgezellen, volgens de letter van hun arbeidsovereenkomst bovendien allen nog maagd, die er zulke strenge opvattingen over andermans slaapkamergenoegens op na houden en die met zoveel aplomb verkondigen.
    Aandoenlijk, tenzij je in Italië woont.
    Begin deze week ging daar de landelijke bisschoppenconferentie van start met een haast calvinistisch lange en strenge preek van haar voorzitter, kardinaal Camillo Ruini. Zijn openingstoespraak leek wel geschreven door de librettist van een anti-papistische conference: Ruini nam de actualiteit door, vooral die van Italië. Hij deelde lof en blaam uit, hij prees en veroordeelde, hij stelde, kortom, orde op zaken. Dat is, vanzelfsprekend, zijn goed recht.
    Dat Ruini, bijvoorbeeld, een mening heeft over het geval-Fazio, de vroom katholieke president van de Italiaanse centrale bank die zichzelf lelijk in de penarie heeft geholpen, het staat hem vrij. Je moet er niet aan denken dat de minister van Financiën zich er iets aan gelegen laat liggen, of de toezichthouders van die bank, maat Ruini's mening over zijn geloofsgenoot is even legitiem als die van een willekeurige commentator in de krant.
    Ruini heeft, bleek uit zijn toespraak, ook een opvatting over wat hier in Italië 'coppie di fatto' heten en 'pacs'. Dat eerste is wat wij in Nederland 'het homohuwelijk' noemen, dat tweede heet bij ons 'een samenlevingscontract'. De Italiaanse regering breekt zich het hoofd over nieuwe wetgeving die andere intieme relaties dan die tussen twee in naam heteroseksuele huwelijkspartners moet regelen. De regering neigt ertoe die maar te erkennen, want de samenleving verandert, de manier waarop mensen samenleven voorop: 'coppie di fatto, 'feitelijke stellen', het begrip zegt het al.
    De kardinaal vindt dat allemaal ergerlijke nieuwlichterij, nieuwlichterij bovendien die in strijd is met de grondwet. 'De grondwet heeft het gezin bedoeld als een natuurlijke gemeenschap gefundeerd op het huwelijk', aldus Ruini. Dat is een verdedigbaar standpunt, al kun je je afvragen of voortschrijdende ontwikkelingen, veranderende opvattingen en nieuwe smaken geen ruimere uitleg van de grondwet of zelfs een aanpassing daarvan rechtvaardigen. Licht pikant is, dat in een land waarin kerk en staat formeel gescheiden zijn, een vertegenwoordiger van de kerk zich op een rechtstatelijke constitutie beroept als hij de kerkelijke opvattingen kracht bij wil zetten.
    Tot zover is er echter niet veel nieuws aan de horizon: een burger spreekt zich uit, weliswaar een burger met een hoge kerkelijke functie, maar wie maalt daarom? Pas als de kardinaal beweerd zou hebben dat de plannen van de regering een stap in de juiste richting behelzen zouden er journalisten en commentatoren hebben moeten uitrukken.
    Het ware nieuws kwam daarna: allerlei politici, vooral uit de linkse oppositie, die zich tot dan serieus hadden bemoeid met het debat, wisten niet hoe gauw zij zich uit de voeten moesten maken.
    Het bontst maakte Romano Prodi het, eurocommissaris in ruste en beoogd leider van de samenwerkende linkse partijen. Hij was zo beduusd van Ruini's uitspraken dat hij een dag van 'geen commentaar' inlaste om zich te kunnen wijden aan het schrijven van een open brief die, waar het om draaierigheid en schijnheiligheid gaat, het best als jezuïtisch kan worden gekarakteriseerd. Nee, hij had zijn eerdere uitspraken over homohuwelijk en samenlevingscontract allemaal niet zo ondubbelzinnig bedoeld, natuurlijk was ook hij aanhanger van de onaantastbaarheid en exclusiviteit van het geheide burgerlijke heteroseksuele huwelijk. Zijn politieke geestverwanten sloten zich subiet aan bij het koortje dat voor iedere microfoon bereid was het refrein van die brief te zingen.
    Italië, iedereen is er katholiek, of hij nu gelooft of niet, links is of rechts, vrijdenker of bigot.


De Volkskrant, 18-11-2005, van correspondent Jan Hunin

Warschau doet alleen nog wat Rome wil

Met de overwinning van de conservatieven in Polen heeft de katholieke kerk er nog meer invloed gekregen dan ze al had. Homorechten? Niet nodig. IVF? Bescherm liever de embryo’s.

Dat de conservatieve machtsovername in Polen ook gevolgen zou hebben op het levensbeschouwelijke vlak, was gemakkelijk te voorspellen. De verdediging van de christelijke waarden heeft een ereplaats in het programma van Recht en Gerechtigheid, de winnaar van de recente parlements- en presidentsverkiezingen.
    Veel moeite hoeven de conservatieven voor de verwezenlijking van hun programma niet te doen. De Poolse wetgeving is nauwelijks voor katholieke verbetering vatbaar. Euthanasie is taboe en abortus is alleen in uitzonderlijke gevallen toegestaan.
    De morele revolutie die de conservatieven voor de verkiezingen hadden beloofd, vindt voorlopig plaats op een ander terrein. Tijdens de presentatie van zijn regering kon premier Marcinkiewicz zijn katholieke achterban plezieren met de belofte een gezinsvriendelijke politiek te voeren. Vooral de seksuele minderheden lijken daarvan het slachtoffer te worden.
    Nog voor hij tot eerste minister werd benoemd verklaarde Marcinkiewicz aan de Poolse Newsweek dat homoseksualiteit tegennatuurlijk is. Een van zijn eerste beleidsdaden was de afschaffing van het ministerie van Gelijke Kansen voor Vrouwen en Mannen. In juni protesteerde de minister van Gelijke Kansen tegen de beslissing van de burgemeester van Warschau, het conservatieve boegbeeld Lech Kaczynski, om een betoging voor gelijke rechten voor homo’s en lesbiennes te verbieden.
    Tegen de afschaffing van het ministerie was door tachtig organisaties protest aangetekend. De regeringsbeslissing zou in strijd zijn met een EU-richtlijn die de lidstaten verplicht tot de oprichting van een speciaal orgaan voor de strijd tegen seksuele discriminatie. De regering speelde de bal terug door in het ministerie van Arbeid een departement van Gezin op te richten.
    Als woordvoerder werd Joanna Kluzik-Rostkowska voorgedragen, een vertrouweling van Kaczynski. Ze verdedigde haar kandidatuur met de stelling dat seksuele minderheden bij haar niet op een speciale behandeling hoeven te rekenen. Ze vindt niet dat homo’s in Polen worden gediscrimineerd (vrouwen wel: volgens haar zitten Poolse mannen te veel in hun luie stoel).
    Maar zelfs vertrouwelingen van Kaczynski moeten in het door zijn partij gedomineerde Polen op hun tellen passen. Vooral de ultrakatholieke zender Radio Maryja laat geen kans onbenut om dwalingen te veroordelen.
    Kluzik-Rostkowska viel vorige week bijna in ongenade door in een weekblad reageerbuisbevruchting (IVF) te verdedigen. Haar uitspraken werden door het radiostation in strijd met de katholieke leer verklaard. Bij IVF worden ongebruikte bevruchte eicellen vernietigd. De regering krabbelde onmiddellijk terug. In afwachting van een ontmoeting met premier Marcinkiewicz kreeg Kluzik-Rostkowska een spreekverbod opgelegd. Een regeringswoordvoerder kondigde maandag aan dat haar benoeming nog geen uitgemaakte zaak is.
    Vervolgens kondigde kondigde Marcinkiewicz op Radio Maryja aan een adviseur voor ‘de bescherming van het leven’ te benoemen. Een van zijn eerste opdrachten wordt het verbieden van IVF.


De Volkskrant, 14-06-2005, van correspondent Michaël Zeeman

Italiaans referendum ongeldig

Aan het Italiaanse referendum over de kunstmatige bevruchting en medisch onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van embryo’s blijkt slechts 25,9 procent van de stemgerechtigde bevolking te hebben deelgenomen. Daarmee is de uitslag ervan onwettig en is het referendum derhalve ongeldig geworden. Voor een rechtsgeldig referendum moet in Italië ten minste 50 procent van de kiezers plus een op komen dagen.

De Italianen mochten zondag en maandag vier vragen beantwoorden over morele en legale aspecten van de kunstmatige bevruchting en het onderzoek naar uit embryo’s gewonnen stamcellen. Die kwesties zouden door een nieuwe wet moeten worden opgelost, een wet die een eind moest maken aan de wonderlijke chaos die er tot op heden inzake de kunstmatige bevruchting heerst in Italië.
    Onder de oude regeling was het bijvoorbeeld mogelijk, zoals ruim tien jaar geleden met veel publicitair effect geschiedde, bij een 62-jarige vrouw een bevruchte eicel in te planten. De nieuwe wet zou aan dergelijke praktijken een einde maken en voorzag in voor Europese begrippen strenge regelgeving. Over de wenselijkheid daarvan mochten de Italianen stemmen.
    Dat dit nu is mislukt, is een overwinning voor de Rooms Katholieke Kerk, in het bijzonder voor de nieuwe paus, Benedictus XVI. De kerk had, bij monde van de bisschoppen en even later door middel van verklaringen van de paus zelf, de Italianen ertoe opgeroepen het referendum te boycotten.
    Motto van de actie was dat over vragen van leven en dood niet gestemd hoort te worden. Vanaf de kansel en door verscheidene kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders is de afgelopen weken aangedrongen op onthouding van deelname door rooms-katholieken. Gisteren liet het Vaticaan al weten bijzonder ingenomen te zijn met de lage opkomst, ‘die nog lager was dan wij gehoopt hadden’. Kardinaal Camillo Ruini noemde de Italianen ‘een volwassen volk’.
    In de aanloop naar het referendum is er de afgelopen weken in Italië gedebatteerd met een heftigheid die eigenlijk niet meer vertoond was sedert er in de jaren zeventig referenda plaats hadden over echtscheiding en abortus provocatus. De uitkomst van de huidige discussie en het mislukken van het referendum doet velen vrezen dat er in Italië een morele restauratie in gang is gezet die geen halt houdt bij het vraagstuk waarover de bevolking nu geraadpleegd werd. De vrouwenbeweging houdt er rekening mee dat het recht op abortus weer ter discussie gesteld kan worden.
    Premier Berlusconi verklaarde gisteren, na het sluiten ter stembussen, dat hij niet is gaan stemmen, maar dat hij zich tegelijkertijd van commentaar heeft onthouden ‘om het land niet verder te splijten’.

 
De Volkskrant, 18-11-2005, van correspondent Michaël Zeeman

Kerk wijst Italiaanse politici terecht

Kerk en staat zijn in Italië behoorlijk met elkaar verweven, maar er bestaat een afspraak over hoe ver de een zich met de ander mag bemoeien. Een kardinaal schendt nu die regel.

Mag de rooms-katholieke kerk zich bemoeien met maatschappelijke vraagstukken die nog onderwerp zijn van politieke besluitvorming? Die scholastieke vraag houdt in Italië de gemoederen bezig sinds kardinaal Camillo Ruini begin deze week, tijdens de conferentie van de Italiaanse bisschoppen in Assisi, zijn licht liet schijnen over de zogenoemde abortuspil.
    Over de toelaatbaarheid van dat farmaceutische middel, dat het mogelijk maakt om zonder gebruik te maken van gereedschap en ook zonder een arts in te schakelen een vrucht te laten afdrijven, breekt het Italiaanse kabinet zich echter nog het hoofd.
    Kardinaal Ruini ziet er niets in en hij liet dat de bisschoppenconferentie onverbloemd weten. Die abortuspil is, zei hij, ‘een stap voorwaarts op de weg die ons ertoe moet verleiden de ware aard van abortus niet meer waar te nemen, want dat is en blijft de onderdrukking van een onschuldig leven’. Juist omdat het debat over de toelaatbaarheid van de abortuspil – die hier bekend staat als ‘Ru 486’ – nog gaande is, is die observatie bij talrijke Italiaanse politici verkeerd gevallen.
    Want er bestaat in Italië, waar de aanwezigheid van de rooms-katholieke kerk in het dagelijks leven onontkoombaar is, een afspraak tussen kerk en staat over de goede manieren die beide jegens elkaar dienen te betrachten. In zijn jongste versie is die afspraak vastgelegd in het concordaat dat Bettino Craxi in 1984 met de kerk sloot. Daarin wordt uitdrukkelijk gesproken van het wereldlijk karakter van de overheid, zij het ook dat die overheid middels de belastingen de rooms-katholieke kerk steunt. Italianen betalen 0,8 procent kerkbelasting, op vrijwillige basis: wie niet aan de financiering van de kerk wil meedoen, kan dat aangeven en krijgt vrijstelling.
    Ruini’s uitspraken worden door leken zowel als politici gezien als bemoeienis met wat krachtens het concordaat het terrein van de staat is. Sommige politici, de sociaal-democraat Enrico Boselli voorop, vragen zich daarom hardop af of het geen tijd wordt dat concordaat te herzien.
    Veel Italianen beseffen niet eens dat zij de kerk materieel steunen, zei hij, en er zullen talrijke belastingbetalers zijn die dat doen terwijl zij dat niet willen. Dat standpunt brengt de samenwerkende linkse politieke partijen van de Unione van Romano Prodi in verlegenheid; zij hebben immers zowel talrijke kerkelijk meelevenden onder hun aanhang, als fervente advocaten van de strikte scheiding tussen kerk en staat.
    De kardinaal vond dat allemaal onzin. ‘Men schiet met propjes papier op mij’, zei hij schouderophalend. Hij verklaarde in het geheel niet uit te zijn op herziening van het concordaat, maar zich evenmin te willen laten muilkorven als het om principiële vragen van leven en dood gaat.
    Van een hem toegedichte voorkeur voor ‘excessieve aanwezigheid van de kerk in het publieke leven’ wilde kardinaal Ruini niets weten. ‘De kerkelijke gemeenschap heeft het recht het woord te nemen ten gunste van het menselijk wezen’, verklaarde hij. Het concordaat laat daartoe zijns inziens ruimte.
    Tijdens zijn wekelijkse audiëntie mengde ook paus Benedictus XVI zich in het debat, door de lof te zingen van ‘de moedige en nu al dertig jaar durende activiteiten’ van de Beweging voor het Leven, een anti-abortus lobby.
    De paus herhaalde het bekende standpunt van de kerk, dat het leven beschermd dient te worden vanaf de conceptie tot aan zijn natuurlijke einde. ‘We moeten ons verplichten vrijwillige abortus te voorkomen door vrouwen en gezinnen te ondersteunen’, aldus de paus.
    De kwestie van de abortuspil is in Italië in discussie, omdat in twee regio’s het gebruik ervan is toegestaan, in Piëmonte en Toscane. De minister van Volksgezondheid heeft laten weten dat hij daar niet voetstoots mee instemt en de kerk verklaarde dat beide regio’s in feite oogluikend toestemming tot moord hebben verleend. Toelating van nieuwe medicamenten is in Italië echter een zaak die ressorteert onder de regionale en lokale medische inspecties.


Terug Naar Religie en ratio , Psychologie lijst , Hiërarchie psychologie , of naar site home .