Alfa en bèta, sociologisch: de historische canon
Naar aanleiding van de ondermijning van de Nederlandse cultuur die het gevolg
was van het integratiedebat
, is er een commissie in het leven geroepen om een historische canon op te
stellen. Volstrekt overbodig eigenlijk, omdat die canon aan ieder nog in de tijd
van de Mammoetwet opgeleide burger bekend is. Niettegenstaande voelde men dus
behoefte tot bevestiging, en het resultaat is een lijst van vijftig "vensters",
ieder gerepresenteerd door een symbool of symbolisch persoon. Het enige symbool
uit de bèta-hoek op deze lijst is de amateur-astronoom en planetariumbouwer Eise
Eisinga. Dat is dermate eenzijdig, dat het zelfs sommigen uit het gewone
publiek, opgegroeid in de anti-bèta houding van de Nederlandse culturele elite,
opvalt (de titel in de krant slaat op een andere ingezonden brief en is
gewijzigd tot het enkele woord 'canon'):
De Volkskrant, 21-10-2006, ingezonden brief van M. Schutter
(Vlaardingen)
Canon
De lijst met vijftig canonthema’s verdient hulde. Dat Michiel de Ruyter erin
figureert als zeeheld en niet geafficheerd wordt als een door de natie
gesanctioneerde zeerover beschouw ik als een bagatel.
Wat mij onaangenaam verrast heeft, maar wellicht ook
begrijpelijk kan worden gevonden, gezien de achtergrond van degenen die de canon
hebben samengesteld, is de volstrekte afwezigheid van de verdiensten van uit
Nederland afkomstige geleerden in exacte wetenschappen.
Gallileo Gallilei kon zich pas bekeren tot het Copernicaanse
wereldbeeld door in het toenmalige Holland de beschikking te krijgen over een
telescoop.
En wat te denken van de bijdragen van mensen als Kamerlingh
Onnes, Van ’t Hoff, Lorentz en Oort die in de 19de en 20ste eeuw onnavolgbare
impulsen hebben gegeven aan diverse ontwikkelingen in het begrijpen van de
wereld om ons heen.
Maar ja, dat maakt deel uit van de bèta-wetenschappen en
daarin is het merendeel van de Nederlandse bevolking bij gebrek aan kennis niet
geïnteresseerd. De samenstellers van de canon hebben er kennelijk ook niet aan
gedacht. Jammer!
Red.: Een van de weinige "prominenten" die deze
omissie is opgevallen was Ronald Plasterk, maar dat komt natuurlijk omdat deze
zelf natuurwetenschapper is:
TV Nederland 1, Buitenhof, 22-10-2006, gesproken column door Ronald
Plasterk
De canon van de alpha's
Afgelopen week is de canon gepresenteerd, een richtsnoer van wat we over onze
geschiedenis en cultuur zouden moeten weten. Er is al veel aardigs over gezegd,
terecht. De canon bestaat uit vijftig vensters. "Venster", zo noemt de commissie
ieder van de vijftig plaatjes waarachter je een belangrijke historische
ontwikkeling ziet. Dus achter Rembrandt staan de grote schilders van de Gouden
Eeuw.
Twee kanttekeningen. Eén:
een gedachtenexperiment. De essentie van een canon is dat er consensus is, dus
dat het echt gaat om een algemeen ervaren lijst, en niet een particulier lekker
gek rijtje, een allerpersoonlijkste expressie van een allerpersoonlijkste emotie
(verwijzing naar de dichter Kloos, hoeft u niet te herkennen want dat staat niet
in de canon). Als eenvoudige experimentele onderzoeker denk ik dan: de manier om
zo'n canon op te stellen is dus niet om een zeer geleerde commissie in te
stellen, maar drie geleerde commissies. Je laat ze allemaal honderd vensters
opstellen, en degenen die ze alle drie opnemen, die horen echt tot de canon. Ik
zou voorspellen dat uit deze lijst dan Erasmus en Anne Frank nog steeds tot de
canon zouden horen, maar De Stijl niet en Annie M.G. Schmidt ook niet.
En hier mijn tweede duit in het zakje. De canon is
geschiedenis, en geschiedenis wordt geschreven door alpha's, en alpha's hebben
een apart, ik zou haast zeggen afwijkend, idee van waar het in de geschiedenis
echt om gaat. De echte geschiedenis wordt gestuwd door exacte wetenschap en
technologie. Mag ik twee vensters noemen? De ene zou ik noemen: de pil en de
seksuele vrijheid. Voorbehoedsmiddelen maakten dat mensen seks konden hebben
zonder dat er perse kinderen van kwamen, met grote maatschappelijke gevolgen.
En
venster twee: gezondheidszorg. In honderd jaar is de gemiddelde leeftijd die wij
allemaal halen gigantisch toegenomen! Hier is het venster waar wat mij betreft
qua belang alle mooie meubeltjes van de Stijl, prachtig hoor, en de watersnood
van 1953, erg, en Hebban al vogalla, middeleeuw-se tekst, geinig hoor,
drie keer op hun zijkant inpassen. Kijk: in 1880 werden we in dit land gemiddeld
40 jaar oud, hier ziet u dat stijgen, ziet u ook prachtig de dipjes van de twee
wereldoorlogen, en dan nu worden mensen gemiddeld tachtig.
Twee keer zo oud, in dik honderd jaar! Dat komt door
gezondheidszorg (zoals de ontdekking van antibiotica en vaccins), beter
drinkwater en sanitair, beter eten, kortom door exacte wetenschap en techniek.
Geschiedenis wordt geschreven door alpha's, maar de
geschiedenis wordt gemaakt door bèta's. Die hebben het zwarte garen uitgevonden,
en het buskruit.
(Grafiek uit: Frans van Poppel e.a., Hoe lang leefden wij?
Veranderingen in de levensduur en het doodsoorzakenpatroon,
Bevolkingstrends, Vol. 53, 3, 2005, 13-25. (met dank aan Bennie Mols).)
Red.: Het feit dat de Volkskrant de argumenten
van Plasterk, destijds columnist van de Volkskrant, en vele ander
prominenten gesteund heeft middels het publiceren van een bèta-canon, heeft tot
resultaat gehad dat de commissie op relatief zeer korte termijn is omgegaan:
Uit: De Volkskrant, 04-07-2007, door Frits van Oostrom
Dit is de canon die iedereen moet kennen
Het gebruik van de geschiedeniscanon in het onderwijs hoeft niet meteen de vrees
op te roepen voor ‘staatspedagogiek’, zegt Frits van Oostrom.
Tussentitel: Ook het immateriële erfgoed behoeft zorg en onderhoud
Onze commissie is verheugd dat zij haar slotrapportage mag presenteren in de
canonieke ambiance van de Ridderzaal. Constantijn Huygens, destijds ’s lands
hoogste ambtenaar en als zodanig kind aan huis hier op het Binnenhof, was trots
op deze zaal. Vandaag zou hij hier ook nog eens een trotse vader zijn, omdat
zijn zoon Christiaan het heeft gebracht tot venster in de canon zoals wij die
vandaag herijkt ten doop houden. Hier zien we het wonderkind dat was voorbestemd
voor de diplomatie, maar liever knutselde aan mechaniekjes, en in plaats van
Latijnse verzen te schrijven liever cirkels tekende, en keek wat voor kringen er
ontstonden als hij een stok in de vijver wierp – ‘mijn Archimedes’, zoals zijn
vader hem liefkozend noemde: Christiaan Huygens die met zijn observerende,
analytische instelling mede aan de wieg stond van de eerste wetenschappelijke
revolutie, als een Nederlandse Newton.
Wij hebben hem niet opgenomen in de canon om minister
Plasterk te behagen. Het besluit ertoe was binnen onze commissie al genomen
voordat hij als onze nieuwe principaal in beeld was. Wel speelde uiteraard een
rol dat de columnist Plasterk en anderen al kort na onze eerste presentatie, op
16 oktober vorig jaar, een lans braken voor een betere representatie van de
natuurwetenschappen in de canon van Nederland – klaarblijkelijk was het venster
met Eise Eisinga en al zijn doorkijkjes onvoldoende.
Deze kritiek maakte wel zo veel indruk op de commissie dat
wij hebben besloten Christiaan Huygens en waar hij voor staat prominent in te
ramen in de canon. De boekdrukkunst heeft er als venster het loodje voor gelegd,
maar dat verlies is elders ondervangen....
Red.: Frits van Oostrom betoogt dus dat het zeer
natuurlijk is dat Christiaan Huygens erbij hoort. Dat is erg fijn, want dan
hoeven wij niet te betogen hoe grote een schande het is dat hij er
oorspronkelijk niet bij was.
De algemene verklaring voor het niet-waarnemen van iets dat op zich
zeer opvallend is, is institutionele blindheid. Wat in dit geval die
institutionele blindhei is , ligt voor de hand: de blindheid van alfa's voor
alles wat bèta is. En die blindheid zit natuurlijk een even voor de hand
liggende reden achter: hekel. Hekel, waarschijnlijk (groten)deels veroorzaakt
door jaloezie.
Naar Alfa's en bèta's, sociologisch
, Sociologie lijst
, Sociologie overzicht
, of site home
.
|