Bronnen bij`Houding top VI, klokkenluiders: acties voor
(vervangen) |
25 dec.2007 |
Na de eerdere steunactie voor klokkenluiders in de periode rond het
onderzoek naar de bouwfraude, 2004-2005
. Na de afwijzing van de eerste pogingen om tot een regeling gekomen, is er nog
een paar keer aandacht geweest voor de kwestie, tot het lot van met name Aad Bos
leidde tot een hernieuwde campagne in 2007:
De Volkskrant, 17-06-2005, van verslaggever Sanne ten Hoove
‘Noem een klokkenluider die gelukkig thuiszit’
Zes klokkenluiders vertelden donderdag in de Kamer hun verhaal. De les die zij
hebben geleerd: het is beter je mond te houden dan misstanden aan de kaak te
stellen.
‘Als je niet op je bek wilt gaan, moet je geen klokkenluider worden. Er is geen
enkele succes story.’ John Zinhagel, de man die de misstanden in de bouwwereld
als eerste aankaartte, klinkt ontgoocheld. Het klokkenluiden heeft hem niets
opgeleverd. Op zijn zestigste zit hij werkloos thuis. Werkgevers zien hem niet
staan, want zijn reputatie is bezoedeld. ‘Mijn lot is hetzelfde als dat van
Bos’, zegt hij, terwijl hij opzij blikt. Daar zit Ad Bos, de man die de
schaduwboekhouding van bouwondernemer Koop Tjuchem openbaarde. Samen met vier
andere klokkenluiders doen ze in een vergaderzaaltje van de Tweede Kamer hun
verhaal.
Eigenlijk vertellen ze allemaal hetzelfde: ze stelden een
misstand aan de kaak, maar raakten vervolgens alles kwijt. In de woorden van Ad
Bos: ‘Ik ben aangeschoten wild geworden, in diskrediet gebracht en kan in de
maatschappij niet meer functioneren. De bescherming van de overheid bleek een
wassen neus.’ De publieke tribune barst uit in luid applaus. Onder de aanwezigen
zijn veel zelfbenoemde klokkenluiders. Sommigen hebben zelfgeschreven boeken bij
zich.
Wat moet er veranderen, willen de Kamerleden weten. Ze
broeden op een regeling die klokkenluiders moet beschermen. Nou, daar hebben de
ondervraagden wel over nagedacht. Er moet in ieder geval een onafhankelijk
meldpunt komen en een schadefonds dat gedupeerden uitkeringen kan verstrekken.
Paul van Buitenen, de man die in 1999 financiële fraude aantoonde bij de
Europese Commissie, kijkt verlekkerd naar de Verenigde Staten. Daar kan een
klokkenluider terugvallen op een gespecialiseerd bureau. ‘Dat belt je werkgever.
Die krijgt vervolgens te horen: “Pietje is geen speelbal van u, want hij staat
niet alleen”.’
Het kabinet is niet te porren voor een speciale
klokkenluidersregeling. Het arbeidsrecht biedt doorgaans bescherming tegen
ontslag. En werkgevers moeten de kans krijgen de misstanden op te lossen.
Daarbij komt dat klokkenluiders zelf vaak ook strafbare feiten hebben begaan.
Een speciale beloningsregeling is dan een verkeerd signaal, vindt het kabinet.
Een klokkenluider moet ‘een zuiver en moreel motief’ hebben en geen ‘financieel
motief’, aldus het kabinet.
Cees Korvinus, de advocaat van Bos, spreekt er schande van.
Hij trekt een vergelijking met iemand die de politie een tip geeft. ‘Nou,
bedankt, zegt de politie dan. Houdt u er echter wel rekening mee dat u onderwerp
wordt van onderzoek.’ Volgens Korvinus is dit typisch Nederlands en ‘feitelijk
inmoreel’. ‘Een burger stelt zich kwetsbaar op, maar de overheid weigert iedere
verplichting.’
Slechts een klokkenluider spreekt hem tegen: Ton Bazelmans,
de voormalige Rabobank-medewerker die beleggingsmisstanden aankaartte. ‘Een
echte klokkenluider pleegt geen strafbare feiten.’ Bazelmans kreeg een fikse
schadevergoeding (5,5 miljoen euro) van zijn vorige werkgever. Hij waarschuwt
voor de pseudo-klokkenluiders die geen misstanden aankaarten maar hun werkgever
willen kapotmaken. Zijn advies: klaag anoniem en mijd de media. Levert dat niets
op, dan kan altijd nog ‘het geluid aan’.
Voor Fred Spijkers komt eigenlijk elke regeling te laat. De
oud-maatschappelijk werker van Defensie ontdekte in 1984 dat ondeugdelijke
oefenmijnen fatale ongelukken veroorzaakten en weigerde daarover te liegen.
Defensie begon een lastercampagne. Spijkers werd negentien jaar later in ere
hersteld, kreeg een lintje, maar daarna begon de ellende opnieuw. Spijkers: ‘Het
is onbegrijpelijk en onverteerbaar dat een overheid bewust misleidende
informatie verstrekt en ermee weg komt. Maar het is nog onverteerbaarder dat wij
constant de klos zijn.’
De Volkskrant, 18-02-2006, door Willem Pekelder
De waarheid doet er niet meer toe
Tussentitel: 'Minister Pronk zou me helpen aan een baan,
maar de ambtenaren van
VROM lieten niets meer van zich horen'
'De ziekte van mijn vrouw en de verergering van haar klachten hebben
gelijke tred gehouden met mijn klokkenluiders-actie'
Teksten bij foto's: Ad Bos: 'Onze jongste zoon zit zonder werk door mijn
klokken-
luiderij.'
Paul van Buitenen: 'Het gaat om machtsbehoud en wraak.'.
Paul Schaap, Ad Bos en Paul van Buitenen brachten feiten naar buiten die
hun werkgevers binnenskamers wilden houden. De klokkenluiders verloren hun baan,
status en veel geld. 'Wij ziek, onze zoon zonder werk. Alles is weg.'
Het Noordelijk Zandgebied is voor Paul Schaap bekend terrein. Duizenden malen
reed hij hier op weg naar de kernreactor in Petten. Ook vandaag doorkruist zijn
auto het grootste aaneengesloten bloembollenteeltgebied ter wereld. Kwekerijen,
vakantieparken en campings wisselen elkaar af. Aan de horizon doemen de duinen
van Callantsoog op. 'Vijftig jaar geleden toen de kernreactor werd gebouwd, was
dit een dunbevolkt stukje Noord-Holland', zegt Schaap. 'Nu komen hier hordes
toeristen.Het is een kwetsbaar gebied geworden:
Het informatiepaneel dat de wandelaar attendeert op het
natuurschoon van de Pettemer-duinen rept met geen woord over de reactor. 'Ik
vermoed dat veel recreanten niet weten dat die reactor zich hier bevindt', zegt
de voormalig plaatsvervangend wachtchef.
Schaap beklimt een duin en wijst de plek aan waar hij zijn
brood heeft verdiend. De door hekken omsloten kernreactor tekent zich in de
verte af als een pudding zonder kers. 'Daar liggen 22 jaar van mijn leven. Mooie
jaren: Tot 2001. In oktober van dat jaar bracht Schaap in een anoniem zwartboek
aan de Kernfysische Dienst (KFD) ernstige overtredingen naar buiten. De
'slordige veiligheidscultuur' zou in zijn ogen kunnen leiden tot een meltdown
à la Tsjernobyl.
De autoriteiten namen de klachten uiterst serieus. Het
Internationaal Atoomagentschap constateerde tweehonderd mis. standen en de
Europese Commissie stelde de hoge-fluxreactor in februari 2002 zelfs een paar
weken buiten werking.
Maar Schaap werd, aan de vooravond van zijn promotie tot
wachtchef, ontslagen. 'Ik was een bedreiging voor het productieproces. De
reactor is de laatste jaren veranderd van een wetenschappelijk onderzoekscentrum
in een commercieel productiebedrijf voor ziekenhuizen. Het werk stilleggen, zou
geld kosten:
Woedend is hij niet, zegt Schaap (56) in zijn huis in Anna
Paulowna. 'Wel teleurgesteld. Ik heb geen vertrouwen meer in de rechtsstaat: De
rechter gaf zijn werkgever, de Nudear Research & Consultancy Group (NRG), gelijk
bij het ontslag. Had Schaap maar niet naar buiten moeten treden met zijn
klachten. 'Ik heb anderhalf jaar lang intern aandacht gevraagd voor
levensgevaarlijke omstandigheden in de reactor, maar tevergeefs. '
Longziekte
Directeur W. Schatborn leek na publicatie van het KFD-zwartboek op Schaaps hand.
'Hij kreeg bij de nucleaire managers geen poot aan de grond, zei hij, en smeekte
mij om informatie. Toen ik mijn verhaal had verteld, sloeg hij me op de
schouders en zei:
jongen, wat goed dat ik dit nu allemaal weet. Kom volgende week terug, dan zal
ik je vertellen welke maatregelen ik ga nemen. Die maatregelen bleken eruit te
bestaan dat ik een baan boven mijn opleidingsniveau moest aannemen. Die heb ik
geweigerd. Dus vloog ik eruit:
De mededeling kwam op het moment dat bij zijn vrouw Tiny
juist een ernstige longziekte was geconstateerd. 'Ik neem het Schatborn het
meest kwalijk dat hij ons heeft gepakt op het moment dat we bijzonder kwetsbaar
waren. Mijn vrouw heeft zeer geleden onder alle spanningen. Wat als Paul zijn
baan verliest, hoe betalen we de rechtszaken? We gaan eraan, dachten we vaak.
Alles bij elkaar hebben we zo'n 11.500 euro uitgegeven aan processen: Met als
droevig resultaat dat Schaap in de tweede helft van 2002 met een schamele
'bonus' van zes maanden salaris op straat kwam te staan.
Na het ontslag ging de nachtmerrie door. 'Solliciteren
leverde niets op. Je bent besmet.
Minister Pronk zou me helpen aan een baan, maar de ambtenaren van VROM lieten
niets meer van zich horen. Die waren natuurlijk bang dat er nog veel meer
ambtelijk falen boven water zou komen. We leven in een mafiastaat, waarin niet
de politiek, maar de ambtenarij de dienst uitmaakt:
Maar ook op een ander vlak bleef 'Petten' Paul Schaap
achtervolgen. 'Oud-collega's zie ik niet meer. Pas kwam ik een operator tegen in
het winkelcentrum. Hij keek straal langs mij heen. Van het management hebben de
operators te verstaan gekregen dat contacten met mij dodelijk zijn voor hun
carrière. De managers proberen mij kapot te maken. Operators zijn destijds door
een ingehuurde "bemiddelaar" onder druk gezet om mij zwart op wit een querulant
te noemen. 's Nachts kreeg ik er drie huilend aan de telefoon. Dat ze zo'n spijt
hadden van hun verraad, maar dat ze wel moesten. De mensen in deze streek zijn
zeer gezagsgetrouw en loyaal. Een oud-werknemer die aan kanker leed, durfde zijn
arts zelfs niet te vertellen dat hij vroeger bij de kernreactor had gewerkt: .
Steun kreeg Schaap ook. Scholieren stuurden kaarten, een
gepensioneerde apotheekster bood vele duizenden euro's 'schadevergoeding', en
een man stelde zijn vakantievilla in Barcelona ter beschikking. Schaap sloeg het
allemaal af. 'Ik wilde op eigen kracht overleven: Sinds enige tijd houden Paul
en Tiny Schaap het hoofd boven water met een maritiem persbureautje. 'We kunnen
ervan leven, maar de 60.000 euro die ik vroeger verdiende, halen we bij lange na
niet.'
Ondanks alle tegenslag heeft Schaap geen spijt van zijn
klokkenluiders-verleden. 'Ik zou het weer doen. De waarheid moet overwinnen,
hoewel ik daarover wel steeds pessimistischer ben. De veiligheid in de reactor
is verbeterd, maar het management zit er nog of is weggepromo-veerd, en een
recent onderzoek van de milieupolitie heeft aangetoond dat er hier en daar rond
de reactor nog steeds Oost-Europese toestanden heersen:
Om plaatselijk misstanden aan de kaak te stellen, heeft
Schaap zich kandidaat gesteld voor Anna Paulowna Transparant. Hij staat nummer
twee op de lijst voor de gemeenteraadsverkie-zingen.
Omkoping
Ook klokkenluider Ad Bos gaat de politiek in. In 2007 doet hij, voorlopig onder
eigen naam, mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. Integriteit en normen en
waarden zullen de kernwoorden zijn in het nog te schrijven partijprogramma.
'Mijn advocaat Cees Korvinus zei: "Politiek past bij jou, en in de bouw vind je
toch geen baan meer."' De ingenieur weg- en waterbouw is werkloos sinds hij eind
1998 wegens incomptabilité d'humeur werd ontslagen bij zijn laatste
werkgever bouwbedrijf Koop Tjuchem. Drie jaar later onthulde hij in het
programma Zembla een rniljoenenfraude in de bouw, nadat hij eerst,
tijdenlang tevergeefs met de schaduwboekhouding van Koop Tjuchem had geleurd bij
justitie en politie.
Er kwam een parlementaire enquête, minister Benk Korthals
trad af en kreeg een lintje, en de plegers van de grootste fraude uit de
Nederlandse geschiedenis kwamen er met relatief lichte straffen vanaf. Saillant
detail: nog voor de bouwbedrijven voor het groene hekje kwamen, stond Bos er.
Hij werd schuldig bevonden aan de omkoping van een ambtenaar, maar kreeg geen
straf. Tegen het vonnis is Bos in beroep gegaan. ' Zijn vrouw Joke, psychologe:
'Ik heb het als traumatisch ervaren dat honderden gingen, maar dat uitgerekend
de klokkenluider werd opgepakt. Het is het systeem zich tegen Ad keert. Hij weet
te veel.' Ad (57): 'Overheid, bouwen onderdelen van justitie spannen nog steeds
samen in de Bouw BV Nederland. De bouwfraude gaat gewoon door.'
In april 2004 werd Bos uitgenodigd door minister Brinkhorst.
'Hij was verbaasd men mij nog steeds geen baan had aangeboden. Jij kunt met jouw
kennis toch overal terecht, dacht hij. De Regieraad Bouw leek hem wel iets. Dat
orgaan moet een cu1tuuromslag in de bouw bewerkstelligen. Een paar maanden
later, nadat ik in NRC Handelsblad had gezegd dat ik nooit meer iets van
de minister had vernomen, kon ik plotseling een afspraak krijgen met de
voorzitter van die Raad, Jan Hovers. Maar het enige wat hij te zeggen had, was:
ik neem geen oude elementen aan. Moet je nagaan, die hele Regieraad zit vol met
oude elementen. Ze zijn zeker bang dat zodra ik iemand een postzegel zie pikken,
ik meteen een rapport ga schrijven.'
Joke (54): 'Zelfs onze zoon van 29 kan geen werk vinden.
Vorig jaar was hij mondeling aangenomen bij een bouwbedrijf. Vlak voor het einde
van het gesprek vroeg de baas: ben jij een zoon van Ad Bos? Toen hij ja
antwoordde, was de reactie: ik heb geen bezwaar, maar moet wel even met
hogerhand overleggen. Die baan ging dus mooi niet door.' Ad: 'Onze jongste zoon
zit zonder werk door mijn klokkenluiderij. Dat vind ik heel erg.' Joke: 'De
levensvisie van onze kinderen is bepaald door wat ons gezin heeft moeten
doormaken. Ze zijn sceptischer geworden.'
Aan hun drie kinderen hebben ze veel steun gehad. Je zou
zelfs kunnen zeggen dat de bouwfraude het gezin nog dichter bij elkaar heeft
gebracht. Joke: 'Ze zijn erg geschrokken van onze ziekten. Ze leven in het besef
dat we er net zo goed niet meer. hadden kunnen zijn.'
Plicht
Bos kreeg op 29 mei vorig jaar een hartinfarct. Joke: 'Het gebeurde 's nachts.
Ik heb hem in de auto gezet en ben naar het ziekenhuis gereden. Drie weken later
lag ik er zelf Borstkanker. Wij ziek. onze zoon zonder werk. Alles is weg.' Er
valt een traan. Stilte. Bos, uiterlijk de rust zelve, schenkt een glas wijn in.
Hebben de ziekten iets te maken met de nasleep van de
bouwfraude? Ad: 'We hebben onder enorme, onmenselijke druk gestaan.' Joke:
'Nadat duidelijk was geworden dat Ad voor de rechter moest komen, voelde ik dat
er iets misging in mijn lichaam. Volgens mijn chirurg is mijn kanker veroorzaakt
door de stress.'
De stress van onmacht, onrecht en financiële nood. Bij Koop
Tjuchem verdiende Bos al snel 8000 euro per maand, nu moet het echtpaar zien
rond te komen van een uitkering van I200 euro. Ze wonen in het Noord-Hollandse
Limmen, inmiddels in een kleiner huis. De telefoon is afgesloten. 'We eten ons
huis op, we zijn al zeven jaar aan het overleven', zegt Bos. De schulden bij
bank, familie en vrienden zijn ondertussen opgelopen tot bijna een miljoen euro.
Joke: 'Wie begrijpt het? Dankzij Ad heeft de samenleving
honderden miljoenen bespaard en zelf staan we diep in het rood.' De 'gewone
mensen' staan achter hen. Pas nog een man in restaurant Jan Tabak in Bussum. Die
stapte direct op Bos af en complimenteerde hem van harte. De bloembollentelers
van Limmen 'vereeuwigden' tijdens de laatste mozaiekendag Bos' gezicht met
hyacinten. Maar de politiek... 'Ik heb Balkenende een brief geschreven, maar die
had geen tijd om met me te praten.'
De enige schadeloosstelling die de familie tot nu toe uit Den
Haag heeft ontvangen is een reiskostenvergoeding van 48 euro ten tijde van de
parlementaire enquête.
Joke: 'Ik kan bijna niet meer geloven dat het goede het kwade zal
overmeesteren.' Ad: 'Ik heb lang gedacht dat als je positief blijft, je vanzelf
overwint Maar dat is niet zo:
Joke: 'Toch strijden we door. Je ontstijgt je zelf en
daarvoor ben je op de wereld. Ik wil niet sterven zonder iets te hebben
geleerd.' Anderhalf jaar geleden heeft Bos samen met andere klokkenluiders de
Stichting Moreel Besef opgericht. die ijvert voor een betere rechtsbescherming.
Tot nu toe wil de regering niets van een klokkenluidersregeling en een
bijbehorend fonds weten. Klokkenluiden is gewoon je plicht en eventuele
aanvullende regelingen kan het bedrijfsleven heel goed zelf op papier zetten.
Vindt het kabinet
Berisping
Wie wordt er nog klokkenluider als je daarvoor alles moet opgeven? Europees
klokkenluider Paul van Buitenen: 'Je besluit niet 's ochtends bij het ontwaken
ineens: vanaf vandaag ga ik schandalen aan de kaak stellen. Klokkenluider word
je zonder dat je er erg in hebt Je ontdekt dingen in je werkomgeving die niet in
de haak zijn. Langzaamaan kom je terecht in een machtsspel waarin de waarheid er
niet meer toe doet. Zo is het mij vergaan. Ik kende het woord klokkenluider niet
eens:
Van Buitenen (48) bracht als Europees assistent-accountant
eind 1998 de Europese Commissie aan het wankelen toen hij de Groenen in het
Europees Parlement een frauderapport overhandigde. Er zou binnen de Commissie
sprake zijn van valse rekeningen. corruptie. kunstmatig opgeschroefde
declaraties en het verstrekken van nep-opdrachten aan bevriende relaties.
In maart 1999. na een belastend onderzoek door een Comité van
Wijzen. stapte de Commissie onder voorzitterschap van Jacques Santer op. Van
Buitenen zat inmiddels thuis. Geschorst, op half salaris en met een
tuchtprocedure aan de broek.
'Toen mijn vrouw Edith en ik het goede nieuws over het aftreden hoorden. vlogen
we elkaar om de nek. Nu zou ik wel gerehabiliteerd worden. Maar er gebeurde
niets. Ik moest gewoon weer opdraven voor een volgend ambtelijk verhoor. U had
met deze gevoelige informatie niet naar buiten mogen treden, kreeg ik voor de
zoveelste keer te horen. En dan zei ik weer dat ik het eerst tevergeefs intern
had gemeld. 'De Commissie mocht zijn opgestapt, binnen het ambtelijk apparaat
was niets veranderd. In oktober 1999 kreeg ik een officiële berisping.'
In zijn kantoor in Breda vertelt Van Buitenen zijn verhaal op
een vriendelijk-afstandelijke manier. Maar de schijn bedriegt. 'Kerst 1998 was
een bijzonder eenzame periode. De Groenen, waarvan ik in die periode steun had
verwacht, waren op wintersport. Twee leden van de toenmalige Volksunie zijn wel
bij mij thuis geweest. Ze hebben het fraudedossier doorgenomen en een klacht
ingediend bij het openbaar ministerie in België.
'Tijdens het kerstdiner voelde ik me verlaten. Sprak ik over
Santer, dan vroegen ze:
wie is dat? Daar zakte mijn broek van af. Aan de andere kant was het goed voor
mijn relativeringsvermogen. Als christen wist ik al: Paul, jij bent maar een
nietig wezentje in de ogen van de Heer.'
Machinaties
Ondanks steun van de media en leden van het Europees Parlement besloot de
demissionaire Commissie Van Buitenen in april 1999 gedwongen over te plaatsen
naar de Gebouwendienst. 'Als je aan het establishment raakt, komen er in een
democratie dezelfde machinaties op gang als in een communistische of
fascistische dictatuur. Een belangrijk inzicht dat ik heb gekregen:
het gaat niet om de waarheid, maar om machtsbehoud en wraak. Het verschil is
alleen: in een dictatuur word je lichamelijk gemarteld. Dat doen ze bij de
Europese Commissie niet.'
Bij de Gebouwendienst werd Van Buitenen ziek. Met toestemming
van de huisarts en de bedrijfsarts bleef hij thuis. Maar de controlerend
geneesheer van de Commissie dwong hem weer aan het werk te gaan. Toch denkt de
klokkenluider niet dat er achter dit soort maatregelen de hand van een Groot
Regisseur schuilging. 'Ambtenaren gaan altijd door met hun werk. Wat er ook
gebeurt. Ze doen op hun manier gewoon hun plicht.'
Zonder nadenken? 'Laat ik het zo zeggen. Je hebt goede mensen
en slechte mensen en binnen die slechten bestaat weer een categorie die op een
opportunistische manier voor jou kiest. Ik had collega's die niet meer met mij
gezien wilden worden in de kantine. Koffiedrinken oké, maar dan wel in een café
in Brussel.'
Maskerend
Zijn carrière als Europees ambtenaar belandde op dood spoor. Na een korte
periode bij de politie Breda, trad hij toe tot het Europees Parlement met zijn
eigen partij Europa Transparant. Zijn gezondheid is inmiddels weer verbeterd,
maar zijn vrouw werd ernstig ziek. 'Edith, die mij, net als de kinderen, altijd
heeft gesteund. kreeg een hersentumor. Die hebben de artsen pas laat ontdekt
omdat zij, en wij, dachten dat haar ziekteverschijnselen te maken hadden met
stress. Ze gaf over, werd onvruchtbaar, leed aan migraine en slapeloosheid, en
nog kreeg ze medicijnen tegen de stress.
'Dat hele fraudeproces heeft maskerend gewerkt voor het
stellen van de juiste diagnose.
Edith zat al in een rolstoel, was bijna blind en kreeg elke dag epileptische
aanvallen toen de artsen de tumor ontdekten. De ziekte van mijn vrouwen de
verergering van haar klachten hebben gelijke tred gehouden met mijn
klokkenluiders-actie. Gelukkig is haar toestand nu stabiel: Zou hij het weer
doen? 'We hebben een grote veer gelaten, met name Edith. Toch zegt ze: het
belang waarvoor wij staan, is groter dan de prijs die we ervoor moeten betalen.'
Uit:
De Volkskrant, 26-10-2007, van verslaggevers John Schoorl (volledig
artikel hier
)
Klokkenluider eindigt in camper
Ad Bos verklapte in 2001 het geheim van de bouwfraude. Zes jaar later woont hij
noodgedwongen in een weiland.
Tussentitel: Zijn vermogen is verdampt en hij komt nergens aan de slag
Ad Bos, klokkenluider van de bouwfraude, staat voor zijn camper, terwijl zijn
vrouw Joke buiten de aardappels schilt. In de verte, voorbij de weilanden, is
zijn vorige behuizing te zien – een villa met ondergrondse garage. ‘Hier staat
geen bitter mens. Ik zou het de volgende keer weer doen. Recht is recht, en krom
is krom. Ik heb zeker geen spijt.’
Zo ver is hij dus gekomen, na de onthulling van de
miljoenenfraude binnen de Nederlands bouwsector: wonend in een vijf meter lange
tweedehands Eifelland-camper van het type Ducato Maxi, dichtbij een voormalige
koeienstal iets buiten Egmond. Zijn villa moest hij al eerder verkopen en het
huisje dat daarop volgde, heeft hij van de zomer van de hand gedaan.
De camper leek de enige oplossing, want zijn vermogen,
opgegaan aan advocaatkosten, is verdampt en nergens kan hij aan de slag – al
doet zijn huidige advocaat, Cees Korvinus het gratis.
De vraag is alleen of hij hier mag blijven, op dit laantje
achter een boerderij. De buurvrouw wil Joke en Ad Bos daar weg hebben, zo heeft
hij begrepen, en is een handtekeningenactie begonnen. ‘Zo’, zegt Joke terwijl ze
een geschilde aardappel in een teil water mikt. ‘Nu weet ik gelijk hoe een
asielzoeker zich voelt: opgejaagd. Zelfs hier zijn ze naar ons op zoek. Maar ze
krijgen ons er echt niet onder. We worden steeds sterker, Ad en ik.’
Hij had zo’n prachtige baan bij het wegenbouwbedrijf Koop
Tjuchem. Hij was het beste jongetje van de klas, totdat een arbeidsconflict in
1998 de partijen uit elkaar dreef. Een maand later had hij een afspraak bij
Justitie, de NMa en de politie. In november 2001 verkondigde hij in het
televisieprogramma Zembla dat de bouw door en door verrot was, en van
corruptie en malversaties aan elkaar hing.
Nu zes jaar later – en de bouwsector zich heeft hersteld van
de affaire – lopen er nog drie juridische procedures tegen hem en heeft hij een
hartaanval en een mislukte politieke carrière achter de rug. Dat politici of NMa-bazen telkens roepen iets voor hem te doen, of te regelen dat er een
klokkenluidersregeling komt – hij gelooft er niet meer in.
Toestemming van de gemeente om van de koeienstal een
zomerhuisje te maken of om een stoeterij te beginnen, daarmee zou hij al
dolgelukkig zijn. ‘Ze houden in Nederland niet van klokkenluiders. Ze willen wel
alles weten, maar als ze het eenmaal weten, dan – krrrt – gaat je kop eraf.’
De Volkskrant, 27-10-2007, door Douwe Douwes
Bestaande regeling klokkenluiders is omslachtig en ‘werkt voor
geen meter’
Vijf vragen over klokkenluiders | Verdienen zij meer steun?
Ad Bos zegt: er is geen regeling voor klokkenluiders die maatschappelijke
misstanden aan de kaak stellen. Heeft hij gelijk?
Deels. Er zijn regelingen, maar die zijn opgesteld voor interne klokkenluiders –
werknemers die willen melden dat in de eigen organisatie iets misgaat. Voor de
overheid trad in 1999 het ‘Besluit klokkenluiders rijksambtenaren’ in werking.
Elke ambtelijke dienst moest een procedure opstellen voor ambtenaren die
corruptie of vriendjespolitiek wilden melden.
Werkt die regeling?
Voor geen meter, zegt hoogleraar Hans van den Heuvel van de Vrije Universiteit.
‘Op de websites van die klokkenluiderscommissies kun je zien dat ze bijna niets
te doen hebben. Er is een hele bureaucratie opgetuigd waar geen gebruik van
wordt gemaakt.’ Een van de nadelen is dat de klokkenluider niet anoniem zijn
verhaal kan doen.
Veel beter werken de vertrouwenspersonen die veel
overheidsorganisaties kennen. Hun werkterrein heeft zich – mede vanwege het
falen van de officiële klokkenluidersregeling – langzaam uitgebreid van seksuele
intimidatie naar alle mogelijke misstanden.
Dat zijn overheidsinstanties. Bos was toch geen ambtenaar?
Na de grote boekhoudschandalen van de eerste jaren na 2000 is er ook in het
bedrijfsleven veel aandacht voor gekomen.
‘Beursgenoteerde bedrijven moeten nu een regeling hebben’,
zegt Martijn de Kiewit van adviesbureau KPMG. ‘Bij nogal wat bedrijven gaat dat
niet verder dan dat er een compliance officer wordt aangewezen.’
Volgens De Kiewit komt door de regelingen wel veel ellende
aan het licht, zoals fraude, intimidatie, en pesten op het werk. ‘De afwikkeling
zie je niet in de krant terug, of hooguit de mededeling dat die persoon wat
anders gaat doen.’
Bos klaagde een hele sector aan – de bouwwereld. Voor hem is er dus niets
geregeld?
Nee. En velen vinden dat dat wel moet gebeuren. Pieter Kalbfleisch, baas van de
mededingingsautoriteit, heeft de politiek vaker opgeroepen om klokkenluiders
tegemoet te komen. ‘De overheid moet eens wat doen’, zegt ook hoogleraar Van den
Heuvel.
SP-Kamerlid Van Raak onderneemt actie. ‘Het maatschappelijk
belang is zo groot, daar moet je als overheid iets aan doen. Bos heeft voor
honderden miljoenen misbruik aan de kaak gesteld. Daar mag je iets voor over
hebben.’ Hij heeft minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken vragen gesteld, en
stelt de oprichting voor van een fonds voor de juridische kosten van
klokkenluiders.
Gaat dat fonds er komen?
Ook de fracties van PvdA en CDA vinden dat er iets gedaan moet worden voor
klokkenluiders als Bos. Zij willen eerst zien waar Van Raak mee komt. Ter Horst
wil nog niet reageren.
Tussenstuk:
Veel reacties naar aanleiding van publicatie over Ad Bos en
zijn camper
De publicatie vrijdag in de Volkskrant over klokkenluider Ad Bos die
samen met zijn vrouw in een camper in Egmond woont, heeft veel reacties
losgemaakt. Een stelling op de website van de krant trok in korte tijd 4.000
reacties. 95 procent meent dat de regering moreel verplicht is Bos financieel te
compenseren.
Bos woont sinds de zomer in de camper, nadat hij zijn huis
uit geldgebrek moest verkopen. Hij staat naast een oude koeienstal op een eigen
stukje land.
In veel reacties klinkt verontwaardiging door over hoe de
overheid met de klokkenluider is omgegaan. Ook menen velen dat nieuwe
klokkenluiders hierdoor niet worden aangemoedigd om kwalijke zaken te onthullen.
Inmiddels hebben zich twee mensen gemeld die huisvesting voor
Bos in de aanbieding zeggen te hebben of een plek om zijn camper te stallen.
Anderen boden Bos geld om de winter door te komen. Er zijn echter ook mensen die
vinden dat Bos in het geheel niet zielig is, omdat hij nog over een camper en
een koeienstal beschikt.
Zijn buren, die eerder een handtekeningenactie begonnen om
hem weg te krijgen, laten weten dat Bos ‘illegaal’ naast de koeienstal
verblijft. Ook zeggen zij het niet op prijs te stellen ‘uit te kijken op
wapperende wasjes’.
Dagblad De Pers, 29-11-2007, door Alexander Nijeboer
Klokkenluiders | Financieel geruïneerd, sociaal geïsoleerd en werkloos
Berooid door je burgerplicht
Klokkenluiders eindigen meestal als verschoppelingen. De SP diende gisteren een
voorstel in de Kamer in voor een hulpfonds voor gedupeerden. De FNV bepleit
betere bescherming.
In de woonkamer van zijn Culemborgse eengezinswoning liggen metershoge stapels
documenten als stille getuigen van zijn decennialange strijd die het leven van
defensieklokkenluider Fred Spijkers ruïneerde. De kleine, kale woning verraadt
dat hier in armoede wordt geleefd. Spijkers' heeft sinds 1993 geen inkomen meer.
Voor zijn dagelijks onderhoud is hij afhankelijk van giften, ruildiensten en een
lokale voedselbank.
Spijkers is een klokkenluider. Toen hij in1984 aan het licht
bracht dat Defensie van een productiefout aan de landmijn wist en acht doden en
een tiental zwaargewonden had kunnen voorkomen, was er voor hem geen plaats meer
bij het ministerie.
Defensie liet Spijkers via een vervalst medisch rapport
afkeuren. De klokkenluider stond met lege handen, maar verzette zich tegen de
manier waarop Defensie zich van hem probeerde te ontdoen. Achttien jaar na dato
werd hij op papier gerehabiliteerd. In 2002 ontving hij een koninklijke
onderscheiding en een belastingvrije schadevergoeding. Ook verplichtte Defensie
zich ertoe in een vaststellingsovereenkomst de gepleegde ambtsmisdrijven terug
te draaien.
Voor Spijkers bleek de overeenkomst met Defensie een
pyrrusoverwinning. Vijf jaar na het ondertekenen van de overeenkomst heeft
staatssecretaris Van der Knaap nog steeds niet de fraude en andere misdrijven in
het medische dossier teruggedraaid. Ook wacht Spijkers nog op zijn pensioen en
de uitkering van het wachtgeld. Daarnaast ondervindt hij problemen met
ziektekostenverzekeraars die hem weigeren te verzekeren en met de verstrekker
van studiefinanciering voor de kinderen als gevolg van nalatigheid van zijn
vroegere werkgever.
Een miljoen euro
Tot overmaat van ramp kreeg hij ook nog eens een belastingaanslag van een
miljoen euro over zijn op papier belastingvrije schadevergoeding. Alhoewel
staatssecretaris Van der Knaap al in oktober 2005 beloofde dat het
belastingprobleem door Defensie zal worden opgelost, zijn er nog steeds
problemen met de belastingdienst. Ook eist Spijkers nu inzage in zijn
omvangrijke dossier, wat de landsadvocaat hem namens de bewindsman weigert.
Pure pesterij, vindt de klokkenluider. Zo gaat het al 23
jaar. Het conflict met Defensie heeft een zware wissel getrokken op de
gezondheid van de klokkenluider. Spijkers is ernstig ziek.
Als gevolg van de jarenlange stress, zeggen artsen.
Verschoppeling in een camper
Zoals Spijkers zijn er meer. Ad Bos, ooit voorman van bouwbedrijf Koop Tjuchem,
bracht zeven jaar geleden naar buiten dat bouwbedrijven de overheid voor
miljoenen oplichtten.
De bouwbedrijven haalden hun gram bij de klokkenluider zelf. Nu zes jaar later
lopen er nog drie juridische procedures tegen Bos. Het kostte hem een vermogen
en een hartaanval. Hij moest zijn huis verkopen om de advocaten te kunnen
betalen en woont nu als een verschoppeling in een camper.
In maart 2004 schreef hij al eens een wanhoopsbrief aan
premier Balkenen de. Of de Staat hem kon beschermen en financieel kpn
compenseren? Balkenendevond .dat onnodig. 'Vanuit de maatschappelijke plicht die
op eenieder rust om misstanden aan het licht te brengen, vloeit voort dat u
heeft gehandeld zoals u had moeten doen', antwoordde de premier. 'Om die reden
zie ik derhalve geen noodzaak om op uw verzoek in te gaan:
FNV-jurist Rik van Steenbergen noemt de voorbeelden
'schrijnend'. Bekende klokkenluiders hebben een voorbeeldfunctie, vindt hij. Wat
Bos en Spijkers overkwam, is bepaald geen aanmoediging voor andere
klokkenluiders:
SP-kamerlid Ronald van Raak diende gisteren bij de
behandeling van de begroting van het ministerie van Binnenlandse Zaken een
voorstel in voor een fonds dat gedupeerde klokkenluiders schadeloos stelt.
'Het melden van misstanden is een burgerplicht', zegt Van
Raak. De uitkering van het fonds is volgens het Kamerlid pertinent geen beloning
maar een compensatie van de schade die een klokkenluider lijdt.
Betere bescherming
Volgens FNV-jurist Van Steenbergen is er een pakket maatregelen nodig om de
klokkenluider beter te beschermen. 'De geheimhoudingsplicht van werknemers moet
minder absoluut worden geformuleerd', zegt hij. Nu kunnen werknemers op grond
van die plicht worden ontslagen terwijl zij juist in het belang van maatschappij
en bedrijf handelen door misstanden aan te kaarten.
Ook moet volgens de FNV de immuniteit van de overheid worden
aangepakt en bronbescherming voor journalisten wettelijk worden geregeld. 'Nu
kan de overheid bij misstanden vaak niet strafrechtelijk worden vervolgd', zegt
Van Steenbergen, 'waardoor er met informatie van klokkenluiders vaak helemaal
niets wordt gedaan: De wettelijke regeling van bronbescherming voor journalisten
vindt hij van belang omdat klokkenluiders nu grote risico's lopen als zij met
hun verhaal uiteindelijk naar de media gaan. 'Een journalist kan worden
gegijzeld om zijn bron prijs te geven waardoor uiteindelijk de identiteit van de
klokkenluider alsnog bekend wordt:
Spijkers en Bos werden overladen met complimenten van
Kamerleden, maar nooit kwam er steun. Laat staan regelgeving die hen beschermde.
'Het loopt met klokkenluiders bijna altijd slecht af, zegt Paul Schaap. Hij
bracht in 2001 naar buiten dat in de kernreactor in Petten de
veiligheidsmaatregelen werden genegeerd. Het kostte hem zijn baan.
De toenmalige minister Pronk sprak schande van de behandeling
door het management van de Hoge Flux Reactor, maar de verontwaardiging hielp
Schaap niet. De rechtsgangen hebben hem naar eigen zeggen tonnen gekost. Zijn
sociale omgeving keerde zich tegen hem en lang zag het er naar uit dat Schaap
net als Bos zijn huis moest verkopen. Een tweede carrière, ditmaal als
journalist, hielp hem overleven. Hij is een uitzondering, weet Schaap.
'Klokkenluiders zijn in Nederland vogelvrij.'
De Volkskrant, 03-12-2007, door Hans van den Heuvel en Leo Huberts
Ad Bos kan niet langer wachten
Minister Ter Horst moet een klokkenluidersfonds in het leven roepen om mensen
als Ad Bos te ondersteunen, stellen Hans van den Heuvel en Leo Huberts.
Een indringend en schrijnend beeld (Voorpagina, 26 oktober): Ad Bos in een
camper in een weiland, in de verte het huis dat hij noodgedwongen moest
verkopen. Geen inkomen, hoge advocaatkosten, financieel bankroet. Bos maakte als
klokkenluider het corruptogene netwerk in de bouw openbaar. De overheid is er
miljoenen rijker van geworden.
Fred Spijkers op zijn beurt stelde het doofpotbeleid bij Defensie aan de kaak na
een ongeluk met een landmijn in 1984. Dat leidde tot tientallen jaren van
criminaliseren en intimideren.
Bos en Spijkers, twee mannen, fysiek gesloopt, mentaal op het
randje, verdrietig over de gevolgen voor hun kinderen, maar zonder spijt over
hun klokkenluidersrol.
Deze voorbeelden roepen meeleven en verontwaardiging op over
wat de overheid met mensen doet die bereid zijn missstanden aan de kaak te
stellen. Ze moedigen anderen niet aan dezelfde weg te gaan.
Ambtenaren trekken weinig aan de bel om misstanden binnen de
overheid te melden. Minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken wil daar
verandering in brengen, maar eerst moet volgens haar de huidige regeling worden
ge�valueerd.
Wij kunnen de minister ook zonder de resultaten van dat
onderzoek af te wachten, al zeggen dat de huidige regeling niet deugt. De
regeling houdt niet bepaald een aansporing in om een melding over een misstand
te doen. Eerst moet de klokkenluider naar zijn of haar directe leidinggevende
gaan, zonder dat hij of zij weet of met de melding ook iets wordt gedaan en of
die daar in vertrouwde handen is. Als deze weg doodloopt, kan de klokkenluider
naar een externe commissie stappen of Meld Misdaad Anoniem inschakelen.
Het is duidelijk dat deze procedure frustraties oplevert,
zeker als hogere leidinggevenden in het geding zijn die geen belang bij een
onderzoek hebben. Bovendien kost zij veel tijd en blijft de afloop van de
melding ongewis.
Er is zonder omslachtig onderzoek een veel eenvoudiger weg.
De minister kan beter alle overheidsorganisaties verplichten een of meer
vertrouwenspersonen aan te wijzen – veel overheidsorganen beschikken al over een
dergelijk instituut. Daar kunnen alle klachten over integriteit worden gemeld –
niet alleen corruptie, fraude, belangenverstrengeling en vriendjespolitiek, maar
ook pesten, discriminatie en ongewenste intimiteiten.
De vertrouwenspersoon dient in de organisatie uiteraard te
goeder naam en faam bekend te staan en mag geen functie vervullen die met het
instituut vertrouwenspersoon op gespannen voet staat (hoofd personeelszaken,
ambtenaar rechtspositieregeling). Het moet een laagdrempelige voorziening zijn,
want alle vermoedens van niet-integer gedrag moeten er kunnen worden
gedeponeerd.
De vertrouwenspersoon behandelt elke melding volgens een vast
protocol, om de zorgvuldigheid en betrouwbaarheid te waarborgen. Dit protocol is
procedureel: eerst een scan of er een redelijk vermoeden is dat de klacht
terecht is, vervolgens de inrichting of uitbesteding van het vervolgonderzoek en
de wijze waarop de vertrouwenspersoon het bevoegd gezag over de klacht
informeert. In onze ogen zou dit de minister, de commissaris van de koningin, de
burgemeester of de dijkgraaf moeten zijn, omdat deze ambtspersonen bij uitstek
de integriteit van bestuur en ambtelijke dienst kunnen bewaken.
Als de melder dat wenst, dient de vertrouwenspersoon
anonimiteit te waarborgen. Nadat de melding is onderzocht, moet genoemde
ambtsdrager een beslissing nemen, waarna de vertrouwenspersoon de melder
bijpraat.
De verantwoordelijkheid voor de procedurele gang van zaken,
de be- en afhandeling van de melding, moet bij de vertrouwenspersoon liggen. Als
de melder zich desondanks niet in de uitkomst van het onderzoek kan vinden,
dient beroep open te staan, bijvoorbeeld bij de ondernemingsraad.
Een ander probleem dat de minister op haar bord heeft, is de
vraag of er een fonds voor klokkenluiders, moet worden opgericht voor personen
uit overheid en bedrijfsleven die door hun actie ernstig persoonlijk financieel
nadeel hebben ondervonden. De rechtvaardigheid eist dat er voor deze personen
een voorziening komt, een klokkenluidersfonds van de minister van Binnenlandse
Zaken, wegens de nationale betekenis van dit soort klokkenluiders.
Uit het fonds dienen (eventuele) advocaatkosten, gederfde
inkomsten en psychisch leed te worden gecompenseerd. Het fonds kan functioneel
worden ondergebracht bij de Algemene Rekenkamer, het college (drie personen)
brengt de minister over elk beroep op financi�le tegemoetkoming een zwaarwegend
advies uit. Het rapport van de Rekenkamer moet in principe openbaar zijn, zodat
de ministeriële beslissing daaraan kan worden getoetst.
Ad Bos en Fred Spijkers kunnen niet wachten totdat de regels
en procedures er zijn. De patstelling moet worden doorbroken, het onrecht
beëindigd en de schade door het klokkenluiderschap gecompenseerd.
Het wordt tijd dat de premier moreel leiderschap toont en het
dossier persoonlijk naar zich toetrekt.
Hans van den Heuvel en Leo Huberts zijn lid van de onderzoeksgroep Integriteit
van Bestuur van de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Naar Houding top VI
, Sociologie lijst
, Sociologie overzicht
, of site home
.
|