Bronnen bij Gezag en macht: fouterkenning, westers

In vrijwel alle niet-westerse culturen is de erkenning van gemaakte fouten een onmogelijke zaak uitleg of detail - de enige waarin het zichtbaar gebeurd, de Japanse, is het dan ook een proces van vernedering. Maar ook in de Westerse cultuur is de erkenning en afhandeling van fouten een gevoelige zaak, zoals de volgende bron laat zien (de Volkskrant, 28-03-2009, door Pay-Uun Hiu):
  Sorry is niet het moeilijkst

We leven in een sorrycultuur. Voor alles wat er misgaat in het openbaar bestuur en management, wordt een openbaar excuus verwacht. ‘Sorry’, klinkt het dan ook steeds vaker. Maar wanneer is een verontschuldiging op zijn plaats en wat schieten we ermee op?

Tussentitel: Excuus zonder gevolg als manifestatie van sorrydemocratie

Elton John zingt het en wij zingen het moeiteloos met hem mee: ‘Sorry seems to be the hardest word.’ Sorry lijkt het moeilijkste woord om te zeggen. Maar is het ook zo? Probeer maar eens een dag géén sorry te zeggen. Dat is pas moeilijk. Sorry rolt er zo makkelijk uit.
    ‘Sorry, kunt u me zeggen waar de supermarkt is?’
    ‘Sorry dat ik later ben, ik stond in de file.’
    ‘Sorry, kunt u even ergens anders staan roken?’
    ‘Sorry, mag ik er even langs?’
    Terwijl de laatste twee ‘sorry’s’ soms nauwelijks als echte verontschuldigingen zijn bedoeld, maar in aanzet om irritatie te maskeren: ergernis omdat je last hebt van iemand zijn sigarettenrook of omdat iemand stilstaat aan de verkeerde kant van de roltrap en daarmee de weg verspert.
    Dan is er het ‘sorry, dan moet je ook maar niet zo’n rotopmerking maken’ – waar het verwijt al bij het excuus zit ingebakken. Of, behoorlijk vilein, iemand die na een politiek incorrecte grap ten overstaan van de anderen ‘sorry’ zegt tegen de enige vrouw of allochtoon in het gezelschap. Daar is niks verontschuldigends aan. Dat is een vorm van vernedering.   ...
    Dat maakt het excuus tot een lastig te interpreteren manoeuvre. Iets wat zowel geldt voor de eis om een excuus, zoals aan de Amsterdamse burgemeester Job Cohen toen op 12 maart zeven burgers werden aangehouden na een terreurdreigement, als voor het aanbieden van een excuus, wat in politiek Den Haag al zo gebruikelijk is geworden dat oud SP-leider Jan Marijnissen in 1995 het begrip ‘sorry-democratie’ introduceerde. De term hield stand en werd tien jaar later, in 2005, officieel in de Dikke van Dale opgenomen.
    Waar Marijnissen op doelde, was een uitgesproken excuus zonder consequenties ... En zo volgden in de jaren erna bij diverse kwesties excuses zonder gevolgen als manifestatie van een sorrydemocratie met een smoezenkabinet. Niet alleen in Nederland. Ook buitenlandse staatshoofden, de paus en onlangs ook de Amerikaanse president Obama (na een ongelukkige uitspraak over gehandicapte sporters) ontkwamen niet aan een ritueel mea culpa.
    In die zin is het te waarderen dat burgemeester Cohen deze maand weigerde mee te werken aan zo’n devaluatie van het excuus in een sorrycultuur. Een excuus, is zijn mening, maak je als je iets fout hebt gedaan en volgens hem waren er in de zaak rond de terreurdreiging in Amsterdam Zuidoost geen fouten gemaakt. Wel heeft hij de betrokkenen gesproken, zijn empathie geuit en zijn er afspraken gemaakt voor nazorg. Misschien niet de gewenste woorden, maar wel daden.
    Of dat genoeg is voor de betrokkenen en voor alle anderen die om verontschuldigingen hebben geroepen, is een tweede. Want wat is precies de vraag wanneer er excuses worden geëist? Een knieval of een oplossing? Welke genoegdoening is nodig om een zaak weer in het reine te brengen? In veel gevallen is erkenning van aangedaan leed een eerste vereiste, direct erachteraan komen de boetedoening en de materiële vergoeding. ...
    En hoe zal dat gaan met de bankiers, de beleggers, de financiële topmannen die jarenlang dikke bonussen hebben geïnd? Aan hun adres klinkt de roep om verontschuldiging steeds luider. Ingegooide ruiten, bustours door hun villawijken en zelfs gijzeling van een manager zijn onmiskenbare signalen voor een ontluikende volkswoede waar een excuus echt niet zal volstaan. Bankiers kunnen hun fouten erkennen en hun verontschuldigingen aanbieden. Het siert Floris Deckers, topman van Van Lanschot Bankiers, ook zeker dat hij dat onlangs heeft gedaan. Maar waar particuliere fouten zijn overgegaan in misstanden die het individu overstijgen, wordt sorry poep met porrie.
    Waar fouten worden gemaakt, worden schuldigen aangewezen. Dat gaat gepaard met statusverlies, materieel verlies en verlies aan vertrouwen. Heel naar allemaal. En fouten worden gemaakt. Dat is menselijk, dat weet iedereen, maar dan wel graag door andere mensen en niet door jezelf. Niet het sorry is het moeilijkste, maar het accepteren van je eigen fouten. Daarin ligt de werkelijke groeipijn van de sorrycultuur. Sorry is de eerste stap, maar wat telt is in hoeverre je ook echt verantwoordelijkheid kunt nemen om een fout daadwerkelijk te herstellen of te compenseren. Dan is een excuus geen loos zwaktebod meer, maar een krachtbron.

 In het geval van de bankiers, de aanleiding voor het stuk, zit de aard van de reactie natuurlijk voor het overgrote deel in de houding van de bankiers zelf: een arrogante ontkenning.
    Het verband met het soort cultuur werd beschreven in een tussenstuk:
  ‘Schaam je niet voor fouten, waardoor je er misdaden van maakt’

Confucius zei het heel mooi. ‘Schaam je niet voor fouten, waardoor je er misdaden van maakt.’ Hoeveel wijsheden van Confucius nog steeds in de genen van de Chinese samenleving zijn geworteld, de angst voor fouten zit er toch nog dieper in.
    ‘Laat jezelf niet kennen, houd je gevoelens voor je, toon je zwakte niet, beken nimmer ongelijk, schuld of eigen falen, bied nooit excuus aan’, adviseert Jan van der Putten, oud-Chinacorrespondent van de Volkskrant in zijn boek Chinese tekens. Het openlijk bekennen van fouten staat gelijk aan onherstelbaar gezichtsverlies. Het idee dat bankiers openbaar hun excuses zouden moeten aanbieden voor hun aandeel in de crisis, zou in China in ieder geval figuurlijk een vorm van zelfmoord zijn. En niet zelden draait het daar in Aziatische culturen ook op uit. ‘Je kunt beter je eigen leven nemen dan je gezicht verliezen’, zegt Van der Putten.
    Hij ondervond dat met de kleine dingen in het dagelijks leven: een eenvoudig ‘sorry’ wanneer iemand tegen je opbotst of per ongeluk tegen je aanspuugt, kan er bij Chinezen niet van af. Maar dat geldt even goed op hoger niveau. Een heel enkele keer, bij hoge uitzondering, zijn er wel eens van staatswege excuses gekomen. In 1998 bood premier Zhu Rongji excuses aan voor de explosie op een basisschool (42 doden) in het dorp Fanglin die als vuurwerkfabriek werd gebruikt en de leerlingen daar het geld voor hun docenten verdienden. ...

Ook het parlementaire onderzoek naar de kredietcrisis in Nederland komt tot dezelfde conclusie (de Volkskrant, 11-05-2009, door Douwe Douwes en Robert Giebels):
  'De crisis kent geen hoofdschuldige'

De landencrisis bewijst dat de financiële crisis niet bezworen is, zegt De Wit.

De beurzen schoten omhoog, banken maakten weer winst en er werden als vanouds krankzinnig hoge bonussen uitgedeeld. ‘We zagen de urgentie van ons werk afnemen’, zegt Jan de Wit. De SP’er vormde met zeven collega-Tweede Kamerleden de commissie-De Wit. In tien maanden inventariseerde die de oorzaken van de kredietcrisis. Net toen ze werkten aan hun eindrapport begon de urgentie ervan alweer te verdwijnen.
    Maar daar kwamen, gelukkig voor De Wit, Griekenland en de euro in de problemen. ‘Die landencrisis toont aan dat de financiële crisis nog steeds niet bezworen is’, constateert De Wit, die maandag, op zijn 65ste verjaardag, zijn rapport presenteerde. ‘Wat er nu in Europa gebeurt, heeft het gevoel voor urgentie alleen maar versterkt. Het zou onverantwoord zijn om nu een business-as-usual-houding aan te nemen. De voorwaarden voor een nieuwe crisis zijn er nog steeds.’

Leeft die houding nog in de financiële sector?
‘Als ons iets is opgevallen, dan is het een geweldig gebrek aan kritische zelfreflectie onder bankiers en andere topfunctionarissen in de sector. Financiële instellingen, en dan met name de banken, hebben de crisis laten ontstaan door de risico’s die ze namen te onderschatten of gewoon niet te zien.’   ...

De financiële wereld is ordinaire ploerterij.


Naar Westerse organisatie , of site home .

15 apr.2009