|
Zakkenvullers
COLUMN, Evelien Tonkens op 20 januari '10, 00:00, bijgewerkt 20 januari 2010
14:33
Tussentitel: Populisten blijven als hoeders van zuiverheid gevangen in het nu
Een film over de kloof tussen burgers en bestuur moet met deze scène beginnen:
zeshonderd mensen als publiek bij een raadsvergadering in een probleemwijk. Ze
zitten allemaal urenlang zoet te luisteren, in de raadszaal en in nog drie
andere zaaltjes waar we met videoschermen kunnen meekijken. Soms wordt er wat
gemord, maar het grootste deel van de tijd kun je een speld horen vallen.
Er zal worden besloten over de plannen voor afbraak en nieuwbouw
(‘herstructurering’). Groepen bewoners en sommige oppositiepartijen hadden
daartegen actie gevoerd en al deze bewoners opgetrommeld. Ze fulmineren tegen de
snode plannen en vooral tegen de mensen die als het brein erachter gelden.
Woningbouwcorporatiedirecteuren en wethouders worden afgeserveerd als arrogante
egoïstische zakkenvullers, die hun eigenbelang najagen over de hoofden van
bewoners. Na een paar uur krijgen de wethouders de gelegenheid te reageren. Die
bedanken voor de eer. Na aandringen van een raadslid komt er een antwoord op één
specifiek vraagje, aan betoog is geen behoefte.
De ideale openingsscène voor een film over burgers en bestuur. Met burgers die
in de argumenten van het bestuur slechts vuile listigheid zien. Die zich niets
kunnen voorstellen bij de gedachte dat het bestuur het algemeen belang
nastreeft, of zelfs maar meerdere belangen tegen elkaar afweegt. Het publieke
belang bestaat in dit wereldbeeld niet: er zijn alleen botsende belangen en
minder machtigen trekken aan het kortste eind. Bestuurders zijn in de ogen van
burgers niet alleen egocentrisch maar ronduit slecht.
Daar tegenover het bestuur, dat het niet eens nodig vindt zich tegen deze
aantijgingen te verweren. Dat blijkbaar het volk, in vele honderden verzameld om
naar hen te luisteren, niet eens belangrijk genoeg vindt om één zin tegen uit te
spreken. Wat hun redenen ook mogen zijn: het komt arrogant over. Waarom vroeg er
niet ten minste eentje: ‘Wat bedoelt u met zakkenvullen? Denkt u dat ik geld van
de woningbouwcorporatie ontvang voor deze plannen? U verdenkt mij dus van
fraude?’ Toelichten en onderbouwen of intrekken, dat zouden de enige twee smaken
moeten zijn.
Typisch populisme, zou de Franse politicoloog Pierre Rosanvallon zeggen.
Populisme is een logische pendant van een uit het lood geslagen democratie,
betoogt hij (Counterdemocracy 2008). Populisme is ten eerste een perversie van
de representatieve democratie, door het volk als één voor te stellen en alles te
verjagen wat dat beeld verstoort: migranten, elites, deskundigen. Anders-zijn
wordt gediskwalificeerd in morele termen: de elite is corrupt, wethouders zijn
zakkenvullers, immigranten zijn onaangepast.
Populisme is ook een pervertering van de drie vormen van tegendemocratie die een
vitale democratie kenmerken: waakzaamheid, soevereiniteit en evaluatie. Het is
geperverteerde waakzaamheid: permanente en dwangmatige stigmatisering van het
heersend gezag, die meer te maken heeft met de wil om te vernietigen dan met
scherpzinnige kritiek. Populisme is ook geperverteerde soevereiniteit van het
volk dat zichzelf wel kan regeren en geen vreemde machten duldt. Maar dan puur
negatief. Blijf met je tengels van onze buurt, die moet blijven zoals hij was.
Als hoeders van zuiverheid blijven populisten gevangen in het hier en nu,
verstoken van toekomstgerichte ideeën en actieve kritiek. Populisme is ten derde
ook pervertering van het (rechterlijke) oordeel. Het theater van de democratie
is verworden tot een theater van wreedheid of een circus. Activisme is
gereduceerd tot de aanklacht. Repressie, straf en stigmatisering zijn de enige
vormen van rechtvaardigheid.
Kritiek, scepsis en wantrouwen zijn van instrumenten opgeblazen tot levensstijl.
De tegendemocratie verdient versterking, vindt Rosanvallon, maar dan in
constructieve zin. Via publieke verantwoording van de besluiten van rechters
bijvoorbeeld. Versterking van de ombudsman, burgerinitiatieven of kritische,
dwarse adviesraden. Hoe meer partijen de uitvoerende macht fatsoenlijk en
inhoudelijk scherp houden en aanspreken, hoe minder er een patstelling ontstaat
tussen populisten en de zittende macht. Maar met drama en emotie, want we leven
nu eenmaal in een dramademocratie. Aldus mijn derde en laatste hoofdstuk voor
het Handvest Verantwoordelijk Burgerschap.
Terug naar Klassenstrijd, lager
(te doen)
, Klassenstrijd
(te doen), Sociologie lijst 
, Sociologie overzicht
, of naar site home
.
|