De Turkse cultuur: de zaak Pamuk en andere

EU neemt zaak-Pamuk hoog op

Tussentitel: Meningsvrijheid is ziel van Europese samenwerking

Een onverhoopte veroordeling van de schrijver Orhan Pamuk zal zeker doorwerken in de EU-onderhandelingen met Turkije, zegt Atzo Nicolai.

De kans bestaat dat Orhan Pamuk op 16 december terecht zal staan voor een rechtbank in Istanbul. Aanleiding is en vraaggesprek dat deze Turkse schrijver van meesterwerken zoals Sneeuw begin dit jaar met een Zwitserse krant had. 'Dertigduizend Koerden en een miljoen Armeniërs werden vermoord in Turkije, maar bijna niemand durft daarover te spreken, behalve ik', citeerde de Tages-Anzeiger Pamuk. Die uitspraak kan hem wegens belediging van de Turkse nationale identiteit op drie jaar gevangenisstraf komen te staan.
    De verontwaardiging over de aanklacht tegen Pamuk is groot. In een artikel in deze krant (Forum, 13 oktober) eiste Salman Rushdie dat de Europese Unie het voor zijn collega-schrijver zou opnemen, omdat 'een beginselloos Europa dat grote kunstenaars en vrijheids-strijders zijn rug toekeert zich al.leen nog maar verder van zijn burgers vervreemdt'.
    Rushdie heeft gelijk. Vrijheid van meningsuiting is de ziel van de Europese samenwerking. De EU moet zich tot het uiterste inspannen om te voorkomen dat Pamuk en . anderen zoals hij in Turkije monddood worden gemaakt.
    De aanklacht tegen Pamuk komt op een moment dat de Europese Unie en Turkije na jarenlange voorbereiding eindelijk onderhandelingen over toetreding zijn begonnen. Rushdie lijkt om die reden aan de beginselvastheid van Europa te twijfelen, maar daarmee doet hij de EU tekort. Wie vindt dat individuele schendingen van mensenrechten aan de kaak moeten worden gesteld, zal immers ook inzien hoe belangrijk het is een systeem van binnenuit te veranderen.
    De EU heeft bewezen in staat te zijn landen tot zo'n gedaanteverwisseling te bewegen. Het vooruitzicht van het EU-lidmaatschap is de stuwende kracht achter de economische en politieke hervormingen. Om te mogen toetreden moeten aspirant-lidstaten een echt Europees land worden. Ze moeten een democratie en een rechtsstaat zijn, de mensenrechten respecteren en minderheden beschermen, de concurrentiedruk binnen de EU aan kunnen en de Europese regels overnemen.
    De EU verovert dus niet, maar wordt veroverd. En met succes. Nog in het begin van de jaren zeventig kende Griekenland een kolonelsbewind, zuchtte Spanje onder het juk van Franco en werd Portugal bestierd door Caetano. Tien jaar later waren deze dictaturen tot solide democratieën omgevormd en konden ze daarom lid worden van wat toen nog de Europese Economische Gemeenschap heette: Vorig jaar herhaalde de EU dit kunststuk met de toetreding van maar liefst vijf voormalige communistische dictaturen en drie voormalige Sovjet-republieken. En meer landen zullen volgen, te beginnen met Bulgarije en Roemenië.
    Of Turkije daar uiteindelijk ook bij zal horen, is de vraag. De afgelopen jaren is de Turkse samenleving vergaand gemoderniseerd, maar de kwestie-Pamuk en soortgelijke gevallen maken duidelijk dat het hervormingsproces nog lang niet is afgerond.
    Om de hervormingen onder stoom te houden is het onderhandelingsraamwerk dat de EU en Turkije . zijn overeengekomen strenger dan ooit tevoren. Tijdens de onderhandelingen zal voortdurend aandacht worden besteed aan het overnemen en naleven door Turkije van essentiële Europese waarden. Daarnaast is het mogelijk de onderhandelingen op te schorten als Turkije ernstig in gebreke blijft.
    De Turkse regering heft altijd gezegd de hervormingen niet uitsluitend te beschouwen als een middel om lid te worden van de EU, maar ook als doel op zichzelf. Als dat zo is, dan zal zij gevoelig zijn voor druk van de EU om het strafwetartikel aan te passen waarop de aanklacht tegen Pamuk is gebaseerd. Het Openbaar Ministerie hoeft overigens niet op zo'n aanpassing te wachten: dat kan vandaag al beginnen de wet liberaal - en dus terughoudend - te interpreteren.
    Dat de EU de zaak hoog opneemt, zal Ankara niet zijn ontgaan. De EU heeft bij verschillende gelegenheden haar zorg uitgesproken en eurocommissaris Rehn, die eerder deze maand al harde woorden. sprak, bracht onlangs nog demonstratief een bezoek aan de schrijver in Istanbul. Ook ik zal Pamuk binnenkort bij zijn bezoek aan Nederland persoonlijk spreken, De Nederlandse regering heeft haar ongenoegen al aan de Turkse ambassadeur ken. baar gemaakt.
    In Sneeuw laat Pamuk zien dat Turkije een land is dat worstelt met zijn identiteit. Enerzijds is Turkije een moderne, op het Westen gerichte maatschappij, anderzijds blijft het een behoudend, traditioneel-islamitisch land. Maar al worstelend met die 'twee zielen' boekt Turkije wel vooruitgang. Eind september werd in Istanbul voor het eerst in het openbaar gedebatteerd over het bloedbad dat tijdens de Eerste Wereldoorlog onder Armeniërs werd aangericht en vorige week verwierp een openbaar aanklager een verzoek om KAOS, de eerste homovereniging in Turkije, te verbieden. Er komt dus ook goed nieuws uit Turkije.
    De Nederlandse regering zal de zaak tegen Pamuk nauwgezet blijven volgen en zich inspannen om een goede afloop te bevorderen. Mocht het onverhoopt toch tot een veroordeling komen, dan zal dat zeker zijn uitwerking niet mogen missen op de onderhande-lingen.
    Wat de Armeense kwestie aangaat, is het van belang dat Turkije met zijn verleden in het reine komt. Natuurlijk kost zoiets tijd en moeite - ook Nederland kan daarover meepraten. Maar de verwerking mag niet eeuwig duren en juist een vrije en open gedachtenwisseling kan dit proces bespoedigen. Ook om die reden is vrijheid van meningsuiting onontbeerlijk. Het is onaanvaardbaar als in een land dat lid van de EU wil worden iemand de mond wordt gesnoerd. In Europa moet je je vrij uit kunnen spreken.
 

De Volkskrant, 21-10-2005, ingezonden brief van C. Damatoglu (Helmond)

Nicolaï

Nicolaï is een politicus, geen geschiedkundige. Het gevolg is dat hij zaken voor waar aanneemt die niet vaststaan. Hierdoor veronderstelt Nicolaï dat er sprake is van muilkorven van de vrijheid van meningsuiting wanneer Turkije de laster van de Armeense lobby en hun spreekbuizen strafbaar stelt.
    Hetzelfde geldt voor romanschrijvers zoals Salman Rushdie of Orhan Pamuk: ze laten zich als amateurs in over een kwestie die niet onderbouwd is (dat ze beiden geniale schrijvers van fictieve gebeurtenissen zijn, stel ik niet ter discussie).
    Als zelfs de VN die de Genocide Conventie in het leven hebben geroepen, de Armeense genocide niet erkennen, dan staat Turkije in zijn recht om ongefundeerde beweringen over een zogenaamde Armeense genocide als laster te straffen. Dat is het recht van elke natie.
    Het artikel van Nicolaï is het zoveelste voorbeeld van aanleidingen die Europa zoekt om Turkse deelname in de EU te frustreren.


De Volkskrant, 24-10-2005, ingezonden brief van Mahmut Sungur (Utrecht)

Genocide

De koningin of ministers met onware beweringen zwartmaken, mag niet in Nederland, en wordt bestraft. De Verenigde Naties hebben de Genocide-Conventie in het leven geroepen. Deze heeft de zogenaamde Armeense genocide niet erkend. Daarom staat Turkije in .
zijn recht ongefundeerde beweringen rondom deze kwestie juridisch aan te pakken. Pamuks mogelijke veroordeling is weer zo'n aanleiding de relatie van Turkije met de Europese Unie te frustreren. Ik ben het zat elke keer hetzelfde te lezen. Graag meer objectiviteit.


De Volkskrant, 29-10-2005, ingezonden brief van Marco Daane (Pijnacker)

Genocide

Van de brievenschrijvers C. Damatoglu (21 oktober) en Mahmut Sungur (24 oktober) mag Orhan Pamuk niet over een Turkse 'genocide' op Armeniërs en Koerden spreken, omdat de Genocide-Conventie van de VN dat begrip niet van toepassing acht op de gebeurtenissen van 1915. Honderdduizenden mensen omgebracht, maar de VN noemen het (formeel) geen genocide dus mag je daar de Turkse staat niet van beschuldigen. Aanpakken daarom, die Pamuk!
    Helaas zijn er foto's van deportaties en lijken, documenten, officiële uitspraken van de toenmalige Turkse minister Pasha. De discussie gaat tegenwoordig alleen nog maar over de precieze intenties van de toenmalige Turkse regering en over de aantallen doden, omdat veel bewijsmateriaal ontbreekt of is vervalst. Pamuk wenst slechts deze feiten onder ogen te zien. Het is puur cynisme dat hij daarvoor in datzelfde Turkije wordt vervolgd.
    Prachtig dus wat staatssecretaris Atzo Nicolaï aansneed op Forum (20 oktober): Turkije zal 'om' moeten op het vlak van dergelijke wetgeving. Nicolaï toont evenwel historisch onbenul als hij denkt dat dat ook zal gebeuren omdat 'de EU heeft bewezen in staat te zijn landen tot zo'n gedaanteverwisseling te bewegen', verwijzend naar de Griekse, Spaanse en Portugese omwentelingen.
    Turkije is geen dictatuur maar (officieel) een democratie, die echter hooghartig weigert de ogen te openen voor de eigen geschiedenis en iedereen aan de schandpaal nagelt die dat wel doet. En die daarom vooralsnog alleen bitter wantrouwen verdient.


De Volkskrant, 17-10-2005, ingezonden brief van Turan Pekdemir (Nijmegen)

Pamuk

Jammer dat Salman Rushdie (Forum, 13 oktober) niet eerst de moeite neemt zaken te onderzoeken. Orhan Pamuk is niet de enige die de Armeense en Koerdische kwestie aan de orde stelt. Hem zijn tientallen anderen voorgegaan. Ismail Besikci, Taner Akcam en ondergetekende zijn maar enkele voorbeelden. Zij staken in veel gevaarlijkere tijden hun nek uit.
    Bovendien is het merkwaardig dat Rushdie en anderen zich alleen roeren als het gaat om de Armeense kwestie. Dat zouden ze ook moeten doen als het gaat om het beledigen van seculiere waarden.
    De Turkse regering is hard op weg de islam in alle lagen en sectoren van de maatschappij in te bedden, goedschiks of kwaadschiks.
Twee voorbeelden: 1. Godsdienstlessen zijn verplicht voor alle leerlingen, ook voor alevitische kinderen. 2. In alevitische dorpen wil de regering moskeeën bouwen!

De Volkskrant, 26-10-2005, Reuters

Koerden beboet voor gebruik verboden letters

Twintig personen in de zuidoostelijke Turkse stad Siirt moeten elk 60 euro boete betalen omdat zij de letters Q en W hadden gebruikt op een affiche voor het Koerdische nieuwjaar (Newroz). In het Turkse alfabet bestaan die letters niet en gebruik daarvan is sinds 1928 verboden. De rechter negeerde met het vonnis het feit dat het gebruik van Koerdisch sinds 2002 schoorvoetend wordt toegestaan.
 

De Volkskrant, 28-10-2005, ingezonden brief van Gerhard Elferink (Rhenen)

Verboden letters

'Koerden beboet voor gebruik van verboden letters', las ik in mijn lijfblad (Buitenland, 26 oktober). In Turkije zijn een twintigtal personen veroordeeld tot geldstraffen omdat zij de letters Q en W hadden gebruikt, hetwelk tot op de dag van vandaag in Turkije verboden is, aangezien ze geen deel uitmaken van het Turkse alfabet.
    Verboden letters! Laat dat eens goed op u inwerken! En dat in een land dat zo graag tot de Europese Unie wil toetreden. Hoe ver kun je je van je eigen droom verwijderen? Qua wetten en waarden is quasi-weldenkend Turkije wezenlijk weinig westers.

De Volkskrant, 03-11-2005, ingezonden brief van Michiel Deerenberg (Utrecht)

Martelen

'De Europese Commissie heeft Turkije twee jaar de tijd gegeven een einde te maken aan de martelingen, wil het land over tien jaar lid worden van de Europese Unie', zo 'lees ik (Buitenland, 2 november). Dus als ik het goed begrijp mag Turkije van de Europese Commissie nog twee jaar doorgaan met martelen?


IRP:   Uit het reeksje artikelen blijkt overduidelijk dat Turkije met toenemende mate diverse vrijheden met de mond beleid, maar dat  in de praktijk die vrijheden absoluut niet bestaan. Wat uit de twee Nederlands-Turkse reacties blijkt (zoals de meeste andere in de Volkskrant gepubliceerde reacties), is dat de de Turks-Nederlandse gemeenschap achter de beperking van die vrijheden staat. De druk op Orhan Pamuk zelf is zo hoog, dat hij zich het liefst van de hele kwestie zou ontdoen:

 
De Volkskrant, 31-10-2005,  van verslaggever Bart Jungmann

Pamuk wil geen martelaar van vrije woord zijn

Orhan Pamuk is de lakmoesproef geworden voor toetreding van zijn land tot de EU. Maar als Orhan Pamuk iets niet wil zijn, dan is het een lakmoesproef.
    Begin dit jaar stelde de Turkse schrijver de moord op een miljoen Armeniërs en dertigduizend Koerden aan de orde en daarmee raakte hij een open zenuw in Turkije. Sterker nog, zijn uitspraak wordt opgevat als een belediging van de Turkse identiteit. Hij moet zich in december verantwoorden voor een rechtbank.
    Eerst sprong Salman Rushdie voor hem in de bres. Hij wil dat de EU er een halszaak van maakt in verband met de mogelijke toetreding van Turkije tot de gemeenschap. Vervolgens kwam de politiek in het geweer. Staatssecretaris Nicolaï van Europese Zaken riep Pamuk uit tot een martelaar van het vrije woord.
   Daar zat-ie dan zaterdagavond, de martelaar van het vrije woord, een beetje bedremmeld in een benauwd Amsterdams zaaltje, voor een groot deel gevuld met aanwezigen van Turkse origine. Aanleiding voor zijn komst was Istanbul, zijn laatst verschenen boek. Maar zijn vrijmoedige uitspraken hingen in de lucht. Toen de zaal zich eindelijk met het interview mocht bemoeien, leek het vuurwerk te worden. Maar prompt werd een einde aan de avond gemaakt, waarschijnlijk ter bescherming van de schrijver.
    Daarvoor had Pamuk al wel gezegd niet te veel gewicht aan de rechtszaak toe te kennen. ‘Het is niet belangrijk, het wordt in internationaal opzicht belangrijk gemaakt.’ En: ‘Mijn zaak wordt misbruikt om Turkije buiten Europa te houden.’ Voor de laatste uitspraak werd hij beloond met applaus van het Turkssprekende deel van de aanwezigen.
   Pamuk wil niet de martelaar zijn die van hem wordt gemaakt. Hij wil een bruggenbouwer zijn, tussen Oost en West, tussen traditie en vernieuwing, tussen Turkije en Europa. ‘Het grote idee van een gemeenschappelijk Europa moet niet misbruikt worden voor electorale doeleinden, gevoed door racisme. De Turkse keuze voor Europa is een keuze voor vrede en tegen nationalisme.’


Terug naar Turkije, cultuur , Allochtonendebat oktober 2005  , Hiërarchie allochtonen  , of naar site home .