Uit: De Volkskrant, 22-03-2008, column door Frank Kalshoven

Wederopstanding van de marktwerking

Tussentitel: De heersende mode tegen marktwerking begint stomvervelend te worden

'Uit international onderzoek blijkt dat marktwerking de afgelopen jaren aanzienlijk heeft bijgedragen aan de productiviteitsstijging in Nederland.' Dit zei Coen Teulings, directeur van het Centraal Planbureau (CPB) deze week in een vraaggesprek met NRC Handelsblad naar aanleiding van de publicatie van het Centraal Economisch Plan (CEP). ...
    Teulings kiest genuanceerd stelling tegen de heersende mode om alles wat ruikt naar marktwerking, liberalisering of deregulering op één hoop te gooien als 'neoliberale ideologie' en daar vervolgens de fik in te steken. Deze week leverde Volkskrant-columniste Evelien Tonkens, tevens bijzonder hoogleraar actief burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam, hieraan nog weer eens een bijdrage onder de kop 'Triomf en afgang van marktwerking'. Haar toom betrof met name de zorg - een sector trouwens die Teulings expliciet aanwijst als een plek waar meer marktwerking zegenrijk werk zou kunnen doen.
    De anti-marktwerkingsmode begint meer mensen de keel uit te hangen. De top van SEO Economisch Onderzoek, Jules Theeuwes en Barbara Baarsma, sprak zich hierover onlangs uit in een interview in NRC Handelsblad. Marcel Canoy, Nederlands econoom en beleidsadviseur van de voorzitter van de Europese Commissie, José Barroso, schreef eerder dit jaar in NRC Handelsblad: 'De terugtrekkende bewegingen zijn te vaak gebaseerd op het gemakkelijk zwichten voor lobbies en het vermijden van discussies. De intelligentsia en de politiek houden zich schuil.' En lees Wim Groot eens, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit van Maastricht, in zijn columns in Het Financieele Dagblad. Zomaar een zinnetje: 'Tot nu toe krijgen de doemdenkers over marktwerking in de zorgverzekering ongelijk.'
    Teulings, Canoy, Theeuwes, Baarsma, Groot - neoliberale idioten die de 'afgang van de marktwerking' (Tonkens) niet willen begrijpen? Dat dacht ik niet. Het zijn mensen die de nuance zoeken in ingewikkelde reguleringskwesties, en daarbij ook nog wel eens naar de feiten kijken en wat relevante literatuur lezen.
    ... Het is bijvoorbeeld nogal raadselachtig hoe Tonkens' filippica tegen de marktwerking zich verhoudt tot het vuistdikke rapport Onderzoek Marktwerking dat door minister Maria van der Hoeven (Economische Zaken) half februari naar de Tweede Kamer is gestuurd. ...  luidt de conclusie: 'Uit het onderzoek blijkt dat de consument meer keuzevrijheid heeft gekregen, dat de doelmatigheid is gestegen en dat de toegankelijkheid gelijk is gebleven.' Er worden keurig slagen om de arm gehouden, maar dit is toch wel het algemene beeld op basis van de beschikbare feiten.   ...
    Het geronk van de anti-marktmaffia steekt schril af tegen de nuance die mensen als de vijf genoemden aanbrengen in het debat. Men sluit de ogen niet voor schaduwkanten. Zo zegt Teulings (in het NRC-interview): 'Bij operaties op het gebied van marktwerking heb je vaak kleine deelgroepen die erop achteruitgaan, ten gunste van het geheel dat erop vooruitgaat.' Dit kan bijvoorbeeld gelden voor werknemers in de betrokken sectoren. Dit komt overeen met de gegevens uit het Onderzoek Marktwerking dat voor werknemers in de negen sectoren een wisselend beeld laat zien. Ook zeggen ze allemaal: regulering van sectoren is hartstikke moeilijk. Zo schrijft het CPB in het CEP: 'Er is vaak tijd nodig om te leren en bij te sturen. Marktordening is maatwerk - subtiele details kunnen de doorslag geven.' En ongebreidelde marktwerking wordt door geen mens bepleit. Canoy schrijft bijvoorbeeld: 'Zeker als er publieke belangen in het spel zijn (onderwijs, zorg, energie) kan er geen sprake zijn van ongebreidelde marktwerking, maar is een combinatie van vrijheid en regulering gewenst.'
    De anti.markt-maffia, kortom, zou zich eens iets moeten aantrekken van de feiten. Een beetje meer nuance is ook zeer welkom. Dat anti-marktgebral is stomvervelend.

Red.:  De kop en de teneur van het artikel is natuurlijk een levensgrote gotspe. Dertig en meer jaren duurt nu al de dictatuur van de ideologie van de marktwerking, en pas een ruim jaar worden er van regeringswege wat beperkingen aan gesteld. Het enige dat niet geprivatiseerd en vermarkt is zijn die zaken die te veel geld kosten, zoals onderwijs, zorg, en veiligheid. De rest is verramsjt aan figuren wier enige doel is om een zo groot mogelijk hap te nemen uit de geldstromen die ze besturen.
    En dit allemaal onder leiding van diezelfde top die profiteert van de vermarkting, en de goedkeurende praatjes van het bijbehorende economenvolk - voor wie marktwerking niets minder is dan een in heilige schriften geschreven gospel.
    Frank Kalshoven is, zoals al uitvoerig beschreven hier , één van deze religieuzen, die dan ook een goede selectie heeft gemaakt uit de overige aanhang in de kerk. Het hele CPB maakt centraal deel uit van het koor, zie hier , en de opmerkingen van Coen Teulings zijn dus niets meer dan een overbekend mantra. Jules Theeuwes is ook al een zodanig luid zanger, dat hij door de redactie is uitverkoren voor een analyse - de mensen die met hem samenwerken horen natuurlijk tot de rangen. Bijvoorbeeld Marcel Canoy:

Uit: De Volkskrant, 20-05-2008, van verslaggever Ferry Haan

‘Discussie marktwerking achterhaald’

Interview Marcel Canoy | Nederland voert een onbegrijpelijke discussie over marktwerking.

Marcel Canoy is maandag uitgenodigd om de Tweede Kamer te informeren over het begrip ‘marktwerking’. De Kamer wil weten of de overheid de markten niet te vrij heeft gelaten. De Tilburgse zorgeconoom, die de afgelopen drie jaar werkte voor José Barroso, de Portugese voorzitter van de Europese Commissie, verbaast zich over de Nederlandse discussie: ‘Je kunt niet meer voor of tegen marktwerking zijn. Dat is een discussie van vijftien jaar geleden.’

De Tweede Kamer lijkt te twijfelen over meer markt. Er zijn stakingen in het openbaar vervoer, er is verzet tegen de zorgfusies en de privatisering van Schiphol is afgeblazen. Een begrijpelijke ontwikkeling?
‘Nee, dit is heel raar. Ik heb een sterk gevoel van déjà vu en dat is niet plezierig. Vooral over de discussies in de zorg maak ik me zorgen. Minister Ab Klink probeert heel zorgvuldig het nieuwe zorgstelsel in te voeren, maar hij wordt van alle kanten tegengewerkt. Niet met geldige argumenten, maar met ketelmuziek en een gebrek aan gegevens. Dat is echt een heel groot probleem. Het is onmogelijk de efficiëntie van ziekenhuizen te vergelijken. Dat is in niemands belang. Of je nu links bent of rechts, je wilt toch weten hoe het belastinggeld wordt besteed? Maak nou bijvoorbeeld eens de prestaties bij de twintig duurste behandelingen openbaar. Laat de andere 28 duizend gedefinieerde behandelingen (DBC’s) maar zitten. Zelfs dat gebeurt niet.’   ...

Red.:   Let vooral op het gebruik van emoties: Marcel Canoy heeft er een niet plezierig gevoel bij het ter discussie stellen van marktwerking - dat gaat dus allang niet meer over economie, maar over iets anders. Drie keer raden - zo meteen de uitkomst. Clou: Marcel Canoy is de economische adviseur van mr. EU Barrosso. Meneer Barroso, die zich laat fêteren door miljonairs, en een uitstekend symbool is van de de martkafdwingende club die de Europese Unie in eerste instantie is  . Dit alles onder het  motto: Leve een Europees Amerika: de rijken stinkend rijk, en de rest kan ploeteren met drie banen om een normaal inkomen thuis te brengen. Vandaar dus de emoties van meneer Canoy: het ter discussie stellen van marktwerking komt aan zijn luxe-leventje.
    Tussendoortje: volgende artikel dook later op:

Uit: De Volkskrant, 26-09-2008, van verslaggever Michiel Haighton

Miljarden steun voor automakers VS

Huis van Afgevaardigden akkoord met miljardenkrediet | Autofabrikanten financieel aan de grond | Investeren in zuinige auto's

De remmen bij de Amerikaanse overheid lijken los als het aankomt op het ondersteunen van noodlijdende sectoren. Na de financiële instellingen wordt nu ook de geldkraan opengedraaid voor de gemankeerde Amerikaanse auto-industrie, zo werd donderdag bekend. ...
    Marcel Canoy, hoofdeconoom bij het economische onderzoeksbureau Ecorys en gespecialiseerd in marktwerking, ...

Red.:   Dat is dus het belang van Marcel Canoy; hij verdient nu zelf aan de marktwerking.
    Het volgende argument van Frank is het onderzoek van het ministerie van Economische Zaken. Uit hetzelfde artikel als als dat over Canoy:

Uit: De Volkskrant, 20-05-2008, van verslaggever Ferry Haan

‘Discussie marktwerking achterhaald’
...
Tussenstuk:
‘Er zijn veel toezichthouders in Nederland, maar wie controleert of de overheid het goed doet?’

...   De Tweede Kamer hoorde maandag de meningen van experts over een onderzoek naar de gevolgen van marktwerking, gedaan door het ministerie van Economische Zaken.
    EZ heeft elf sectoren onderzocht waar marktwerking is geïntroduceerd. De conclusie van het ministerie is dat fouten zijn gemaakt, maar dat marktwerking Nederland veel goeds heeft gebracht. Vooral de ontwikkelingen in de telecomsector zijn snel gegaan sinds het staatsbedrijf KPN concurrentie kreeg. Van drie sectoren, telecom, energie en de zorg, wilde de Tweede Kamer meer weten. Conclusies trokken de Tweede Kamerleden maandag nog niet.
    De FNV wil dat marktwerking in sectoren als de zorg en het onderwijs worden opgeschort tot bijvoorbeeld de Sociaal Economische Raad (SER) een advies heeft gegeven over nut en noodzaak van marktwerking in deze publieke sectoren.

Red.:   Hier wordt weer eens de overbekende vrije-markt-propagandatruc toegepast: de marktwerking heeft gewerkt in de telecom, dus is hij goed voor alle voormalige publieke-sector instellingen. De oplichting en de leugen schuilt hier: de telecommarkt is niet een succes door de marktwerking, maar het ontstaan van mobiele telefonie - een technologische innovatie. Als telefonie nog uitsluitend over koperen leidingen in de grond kon, was het een even grote mislukking geworden als de marktwerking in de energievoorziening, of het spoor: geen voordelen, maar wel duurder.
    En omdat de marktideologen dat wel weten, produceren ze economisch geformuleerde leugens, genaamd "rapporten". Omdat dit soort rapporten altijd door economen worden opgesteld. en vrijwel alle economen marktideologen zijn, heeft het dus totaal geen zin om dit soort rapporten te vragen. Tenzij ze het laat doen door mensen die kunnen rekenen, en wel integer zijn: natuurkundigen of zo. Waarbij aangetekend dat Nederlands economen die een Nobelprijs wonnen Tinbergen en Koopmans, van opleiding natuurkundigen waren.
    Maar goed, terug naar het huidige rapport:

Uit: De Volkskrant, 19-05-2008, van een verslaggever

‘Rapport EZ onbetrouwbaar’

Minister Van der Hoeven liet rapport marktwerking door eigen ambtenaren schrijven | FNV wil dat Rekenkamer onderzoek overdoet | Tot dan moratorium instellen.

FNV-voorzitter Agnes Jongerius wil dat een onderzoek van het kabinet naar twintig jaar marktwerking wordt overgedaan. ...  Zij vindt dat de betrouwbaarheid ervan in twijfel moet worden getrokken.
    Op aandringen van de Tweede Kamer liet minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken uitzoeken of marktwerking in elf sectoren waaronder de taximarkt, het spoor en het notariaat goed heeft uitgepakt voor consumenten en werknemers.
   Op basis van het rapport luidde Van der Hoevens conclusie dat marktwerking doorgaans positief is, ...
    Maar volgens Jongerius wordt in het onderzoek zo'n causale relatie tussen meer marktwerking en een hogere kwaliteit van de dienstverlening of een lagere prijs helemaal niet aangetoond. ‘Wij vinden dat het onderzoek niet die gegevens bevat die daadwerkelijk kunnen leiden tot het antwoord op de vraag in welke situaties marktwerking als instrument gewenst is.’
    Ook het Bureau Onderzoek en Rijksuitgaven (BOR) van de Tweede Kamer was kritisch over het rapport van Economische Zaken. ‘De betrouwbaarheid is onvoldoende gewaarborgd’, oordeelde het BOR, onder meer omdat de onderzoekers niet onderbouwen waarom zij naar deze elf sectoren hebben gekeken. Een keuze voor andere geliberaliseerde sectoren had een ander beeld kunnen opleveren.
    Ook begreep het BOR niet waarom Van der Hoeven haar eigen ambtenaren en geen onafhankelijke deskundigen heeft ingeschakeld voor de evaluatie. SP-kamerlid Agnes Kant vergeleek het rapport al met ‘een slager die zijn eigen vlees keurt.’
    Jongerius wil nu dat een onafhankelijk instituut zoals de Rekenkamer het onderzoek overdoet. ...

Red.:   De markt-aanhangers van Economische Zaken, het CPB en aan marktadepten als Canoy en Theeuwes angehauchte mensen schrijven een rapport over de gevolgen van marktwerking, en, verrassend, men ziet "meer keuzevrijheid voor de consument en meer doelmatigheid". Maar "met de nodige slagen om de arm". Schrijft een  instantie van niet-economen: ‘De betrouwbaarheid is onvoldoende gewaarborgd’, de selectie van sectoren is niet onderbouwd, en een andere selectie had andere antwoorden kunnen geven. In wetenschappelijke termen: aan fraude grenzende onzorgvuldigheid.
    Uit een van die andere sectoren had men misshcien gevonden dat de consument mishcien meer keuzevrijheid heeft gekregen, maar dat het kiezen is tussen de ene of de andere dienst die duurder is geworden. En een van de rednen dat die diensten allemaal duurder zijn geworden is omdat er nu veel meer mensen stinkend rijk moeten worden van wat vroeger redelijk gewone banen waren. Miljarden extra zijn er bijvoorbeeld gegaan naar de gezondheidszorg - miljarden extra die terecht zijn gekomen bij management en andere overhead, zodat alleen de frustratie bij het overige personeel is toegenomen. Maar ja, het zijn goede banen voor mensen economische opleidingen, economen, en die zijn dus hartstikke tevreden met de marktwerking.
    Daarmee zijn we meteen ook gekomen bij de toon van het stuk van Kalshoven. Die, hoge, klagerige, verontwaardigde, persoonlijke toon - net als die van Marcel Canoy. Die is nu volkomen begrijpelijk. Want: meer marktwerking, meer werk voor economen. En een betere arbeidsmarkt voor economen.
    Frank Kalshoven wordt door mensen als Evelien Tonkens, die tegen marktwerking pleiten, gewoon in zijn portemonnee aangetast - er wordt aan zijn brood gekomen. En daar is Frank allergisch voor, zoals blijkt uit zijn belastingmoraal -  het is per definitie en altijd te veel . Wat doet 't er toe dat hij zelf niets eetbaars of tastbaars produceert: híj heeft recht op biefstuk en kaviaar!
    Terug naar de werkelijke wereld. De beginselen van het al dan niet toepassen van een marktmodel zijn kennelijk heel moeilijk voor economen, maar een stuk simpeler voor redelijk denkende mensen, als natuurwetenschappers. Onderstaand de versie van bioloog en columnist Ronald Plasterk, gevolgd door een aanvulling van de redactie:
 

Uit: De Volkskrant, 26-01-2007, column van Ronald Plasterk

De heilige markt

Economie is een prachtig vak, maar een econoom die alleen in marktwerking kan denken, is net zo primitief als de geneticus die denkt dat je aan iemands dna kunt zien wat voor karakter hij heeft. Een bioloog leert in zijn eerste studiejaar over de invloed van milieu, opvoeding, cultuur. Een econoom leert toch niet alleen marktwerking? Die krijgt toch ook college over marktfalen? Die weet wat een natuurlijk monopolie is, leert toch over transactiekosten?
    Neem het taxibedrijf. ...
   ...Voor mensen die regelmatig taxivervoer regelen, bestaat er inderdaad een taximarkt. Ze kennen de service bij de verschillende bedrijven, hebben de gelegenheid de tarieven te vergelijken, en als een bedrijf herhaaldelijk te laat komt, of een chauffeur stuurt die de weg niet kent, kies je de volgende keer een ander. Zo niet op straat. De enige manier waarop het een vrije markt zou zijn bij het Centraal Station is als een veilingmeester alle taxi’s in detail beschrijft (‘Chauffeur rookt niet, heeft geen radio aan, spreekt Engels!’), en per rit verkoopt aan de hoogste bieder. Wie het meest betaalt, is het eerst aan de beurt. Hoe stelt Jacobs zich verkeerstechnisch voor dat de overheid klanten en chauffeurs moet dwingen om niet de voorste wachtende taxi te nemen? Gaan we een voetbalveld vol taxi’s neerzetten?
    Dus in termen begrijpelijk voor economen: de transactiekosten voor de klant zijn te hoog: de tijd en de moeite die het de klant zou kosten om alle relevante informatie te vergaren weegt niet op tegen de kosten van een rit. De aanname van volledige kennis van de producten is bovendien niet waar te maken, door het niet-terugkerend gebruik. Ten slotte is de rijweg niet oneindig breed, waardoor er inderdaad een natuurlijk monopolie bestaat voor de taxi’s die vooraan staan.
    Vrijwel overal in de wereld bestaat bij vliegvelden en stations een keurig gereguleerd systeem dat voorkomt dat klanten voordringen, dat ertoe leidt dat de taxi’s op hun beurt wachten, en dat garandeert dat de tarieven uniform en billijk zijn. Marktwerking is in veel sectoren ideaal, maar juist economen zouden moeten analyseren waarom het soms niet de beste oplossing is.

Red.:   En wat geldt voor de taximarkt, geldt natuurlijk voor iedere markt waarbij de keuze van de consument aan beperkingen onderhevig is. Voorbeelden: alle bedrijvigheid met een te dure of te grootschalige infrastructuur. Die infrastructuur is dus eenmalig: er is maar één spoorwegnet, één elektriciteitsnet, één wegennet, één groot vliegveld, enzovoort - in al deze gevallen is concurreren en dus ook markt onzin - alle pogingen ertoe, zoals bij de spoorwegen, leiden tot verslechteringen. Voor een nadere uitwerking, zie Vrije markt .
    Voor een voorbeeld van de schade die het marktdenken aanricht, zie dit (meer voorbeelden hier ):

Uit: De Volkskrant, 20-03-2008, van verslaggeefster Yvonne Doorduyn

Kritiek Ombudsman op 'hufterigheid' overheid

De overheid moet ophouden haar burgers kil, onverschillig en ruw te behandelen. Dat stelt de Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer. Hij signaleert over het afgelopen jaar een verharding in de omgangsvormen. ‘Terwijl 98 procent van de burgers gewoon deugt.’   ...
    De reden van de verharding bij overheidsdienaren (agenten, deurwaarders) zoekt Brenninkmeijer in de hooggespannen politieke ambities, overmoed bij uitvoerders, slechte samenwerking tussen overheden en het doorgeslagen marktdenken.
    ‘Er worden simpelweg targets gesteld. Dat leidt tot ruw optreden, flinkheid, lik-op-stuk. De burger staat niet meer centraal.’ Het probleem ligt bij de organisatie, zegt Brenninkmeijer, niet bij de individuele diender.

Red.:    Maar bij de heren economen is het natuurlijk nog steeds nummer één - oude gewoontes zijn moeilijk af te leren:

Uit: De Volkskrant, 13-04-2010, van verslaggeefster Carlijne Vos

'Winstuitkering schaadt zorg niet'

Ziekenhuizen kunnen winst uitkeren aan externe investeerders zonder dat de kwaliteit van de zorg in het geding komt. De risico’s die aan winstuitkering kleven, zijn relatief eenvoudig te ondervangen met strenge voorwaarden aan de investeerders.

Dit blijkt uit het onderzoek Winst in de eigendomsstructuur van SEO Economisch Onderzoek, dat vandaag wordt gepubliceerd. De onderzoekers vinden dat het experiment met winstuitkering dat de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) eerder bepleitte, weer ‘uit de ijskast moet worden gehaald’.
    Volgens onderzoeker Marco Kerste (33) is het noodzakelijk dat ziekenhuizen winst mogen uitkeren aan derden omdat banken – nu de enige financiers – de hand op de knip zullen gaan houden. ‘Nu ziekenhuizen zelf verantwoordelijk zijn voor de exploitatie en niet langer de overheid, is het investeringsrisico feitelijk bij banken komen te liggen. Dat zie je al terug in grotere terughoudendheid en hoge risico-opslagen bij het verstrekken van leningen. Noodzakelijke investeringen in bijvoorbeeld ict om de naderende krapte op de arbeidsmarkt het hoofd te bieden, komen hierdoor op losse schroeven te staan.’
   Minister Klink besloot vorig jaar onder druk van de Tweede Kamer het experiment met winstuitkering te staken, waar vier ziekenhuizen aan zouden meedoen. De politieke weerstand tegen marktwerking is sindsdien toegenomen. Volgens Kerste wordt de discussie op basis van verkeerde argumenten en ‘angstsentimenten’ naar aanleiding van de kredietcrisis gevoerd. ‘In plaats van in de reflex te schieten om winstuitkering dan meteen te verbieden, moet je kijken naar hoe je de risico’s kunt ondervangen.’   ...

Red.:   Dat is grappig: dat verkeerde argumenten slaat natuurlijk volkomen op het "onderzoek" van de economen zelf, en 'angstsentimenten' kan naadloos vervangen worden door "graaisentimenten". Natuurlijk is alle winst uit zorg bloedwinst.

Naar Economen , Economie lijst , Economie overzicht , of site home .