Uit: De Volkskrant, 01-11-2008, door Wim Bossema

Leidt de vrije markt tot verval van normen en waarden?

Over: Tast de vrije markt het morele karakter van mensen aan? Door: Denkers uit de VS, Europa en Azië. Waar: templeton.org/market

Als de verdedigers van de ongelimiteerde vrije markt terugvallen op het argument ‘er bestaat geen beter alternatief voor het kapitalisme’, dan weet je dat ze het moeilijk hebben. Want er is niemand die dat beweert in de hele, enerverende discussie over de vraag wat de aard van de economie zal zijn na alle overheidsingrepen in de bankencrisis.
    Het zelfregulerend vermogen van de markt werkt opeens niet meer goed. De leer dat het wel altijd en onder alle omstandigheden zou werken, blijkt een fantasie. Het neoliberalisme blijkt een ideologie (ook voor wie het nog niet besefte), een utopie, net als het ideaal van een goed functionerende staatsgeleide economie voorheen. De markt zal zich uiteindelijk wel weer herstellen. Dat wordt eigenlijk nergens betwist in al die analyses en columns in de internationale media. Maar na zo’n diepe crisis kan het systeem eenvoudig niet weer gewoon zijn ouwe zelf worden.
    Dat bedoelde de Nederlandse econoom in Londen Willem Buiter bijvoorbeeld met zijn artikel The end of American capitalism (as we knew it). Die toevoeging laten zijn critici vaak weg, want die komt niet van pas bij het verweer ‘tuttut, hoho, zo’n vaart zal het wel niet lopen.’
    Het gaat echter om de veranderende vórm van het kapitalisme, een begrip, dat na de val van het communisme vrijwel synoniem is geworden aan economie in al haar gedaanten.
    De overheden grijpen in met kapitaalinjecties, omdat ze de ineenstorting van beurzen, banken en ondernemingen, die in het vrije krachtenspel het economische herstel voorafgaan, willen beteugelen. Geen regeringsleider, links of rechts, is bereid af te wachten hoe het systeem zich herstelt, terwijl allerlei rampen de bevolking treffen. Gelukkig maar, al zou het voor economen een interessant experiment zijn te kijken welke nieuwe vorm van kapitalisme ontstaat als overheden helemaal niets zouden doen.
    Het ‘systeem’ blijkt uit mensen te bestaan. De neoliberale theoretici, die tot voor kort de toon zetten, worstelen daarmee. Ze moeten afscheid nemen van de overtuiging dat het systeem al die persoonlijke grillen van beursspeculanten, bankiers, aandeelhouders en consumenten vanzelf neutraliseert. Op de markt doen goed en kwaad, gul en gierig, aardig en schofterig er niet toe, dachten ze. Dat was zo mooi aan de markt. Nu is juist een veelgehoord argument: het systeem zelf faalt niet, het zijn de actoren die er een zootje van maken. Dan vallen opeens moralistische woorden als hebzucht, graaien, wantrouwen.
    Hoe verhouden de markt en de moraal zich dan tot elkaar? Of zoals de Amerikaanse John Templeton Foundation de vraag aan dertien denkers uit de VS, Europa en Azië voorlegde: ‘Tast de vrije markt het morele karakter aan?’  ...

Red.:   In het debat zegt de een dit, en de ander dat. Maar de werkelijkheid geeft een duidelijk antwoord: dit is amoreel.
    Het volgende boek zegt dit in directe taal:

Uit: De Volkskrant, 19-12-2008, door Pieter Klok

Pleidooi voor een financiële sharia

Hedgefondsen, de porno-industrie, handelaars in Oost-Europese prostituees - voor Loretta Napoleoni zijn het geen uitwassen, maar het wezen van de vrije markt. Ze acht de tijd rijp voor een flinke zuivering.

In de huidige financiële en economische crisis moeten ook de meest obscure denkers serieus worden genomen. Nu gerespecteerde economen de omvang van de crisis keer op keer onderschatten en er niet in slagen een stevig medicijn te bedenken, wenden we ons noodgedwongen tot deskundigen en vrijdenkers als Willem Middelkoop, een autodidact, die de crisis als een van de eersten in Nederland voorspelde.
    Voor de liefhebber van de allerzwartste scenario's is er de Italiaanse econome Loretta Napoleoni. Waar Middelkoop waarschuwt voor het ineenstorten van de dollar en de Amerikaanse hegemonie in de financiële sector, voorspelt Napoleoni alvast wat er daarna komt. Zij verwacht dat de almacht van de dollar wordt ingeruild voor de almacht van de islamitische gouden dinar.
    Napoleoni beschrijft deze toekomst zonder angst. En dat valt te begrijpen, want de Italiaanse toont zich in Schurkeneconomie duidelijk geen liefhebber van het huidige financiële en economische systeem. De vrije markt heeft de laatste jaren vooral veel smerigheid gebracht. Oost-Europese vrouwen die naar West-Europa werden gedeporteerd om als grondstof te dienen voor een bloeiende seksindustrie, porno op internet, ,straatbendes in Honduras, toenemend drugsgebruik, plasseks. De opsomming van alles wat er mis is in de huidige economie, is eindeloos.
    Deze fenomenen zijn in de ogen van Napoleoni geen uitwassen, maar het wezen van de vrije markt. Wij westerlingen denken alleen maar dat we een geweldig leven hebben, in werkelijkheid leiden we een armzalig bestaan, gegrondvest op leugens en uitbuiting. En Napoleoni vreest dat onze realiteitszin door de financiële crisis alleen maar verder wordt aangetast. Ze verwijst naar het verhaal Unordnung und frühes Leid van Thomas Mann, dat de crisis van de jaren '30 beschrijft. 'Inflatie knaagt aan meer dan alleen de portemonnee van mensen. Ze verandert in essentie de manier waarop ze de wereld zien en verzwakt uiteindelijk hun realiteitszin.'
    En, schrijft Napoleoni verderop, 'te hopen valt dat wat middenklasse-Amerika nu ondervindt (de knellende schuldenlast) niet de aanloop is naar de totale gekte. (...) De risico's van het nazisme werden in grote mate onderschat door een bevolking die het vermogen kwijt was om onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid.'
    Volgens Napoleoni zijn er in de wereld twee grote krachten aan het werk: globalisering en tribalisme. Bij globalisering richt de mens de blik naar buiten. Hij is vol vertrouwen in zijn medemens en gaat met iedereen (economische) relaties aan. Tribalisme speelt op als de mens zich onzeker voelt. Hij zoekt dan weer de veiligheid van zijn eigen stam. De filosoof Kart Popper, die door Napoleoni vaak wordt aangehaald, zei het zo: 'De primitieve mentaliteit van de gesloten samenleving overleeft in de westerse mens en komt in tijden van spanning weer aan de oppervlakte.' Te vrezen valt dus dat de wereldbewoners door de huidige crisis weer ten prooi vallen aan het tribalisme.
    Die ontwikkeling was volgens Napoleoni ook voor de financiële crisis al aan de gang. Vooral in landen met een zwakke overheid, teelt het tribalisme weelderig. Maffia-achtige organisaties met een gewelddadige inslag hebben een groot deel van de macht daar al overgenomen.
    Het is, vindt Napoleoni, daarom, hoog tijd voor een grondige zuivering en dat kan volgens haar het best aan de hand van een nieuw financieel systeem dat op de sharia gebaseerd is. Dat systeem is er al - het is onder meer door Maleisië omarmd - maar het moet de komende jaren snel worden uitgebouwd. 'De gangsters zullen worden gekortwiekt via een ethische code die handelsactiviteiten als gokken, prostitutie, pornografie en handel in illegale drugs verbiedt. Hedgefondsen en private equityfondsen zullen worden gereguleerd door een financieel systeem dat het idee verwerpt dat geld geld kan creëren.'    ...

Red.:   Hier, op deze website, wordt de term "sharia" natuurlijk alleen in overdrachtelijke zin gezien.
    Het volgende stuk noemt zowel hoe het wel als hoe het niet moet:
 

Uit: De Volkskrant, 24-05-2008, door Ad Bergsma

De luxe van Calvijn

De Nederlander blijft wars van decadentie. Lippen laten opvullen, je laten droppen met een helikopter op een bergtop om er daarna van af te skiën, driekwart van de bevolking keurt het af. Vrijdag organiseerde de Radboud Universiteit Nijmegen, in het kader van haar 85-jarige bestaan, het congres Luxe en decadentie. Roomboter op je brood – dat is de ultieme luxe.
 

'Tussenstuk:
Maak waardering niet synoniem aan geld'

Gandhi constateerde dat de aarde voldoende biedt voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht. Hij was daarmee niet de eerste die het ideaal van eerlijk delen op de agenda plaatste, want al in de Bijbel wordt verhaald hoe de discipelen van Jezus bij elkaar komen na zijn kruisiging en de spullen naar ieders behoefte verdelen.
    Tijn Kortmann, hoogleraar staatsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zou wensen dat we er in de maatschappij beter in zouden slagen dit bijbelse ideaal waar te maken. ‘Helaas is de mens tot het kwade geneigd. In communistische landen, waar eerlijk delen hoog in het vaandel werd gedragen, werd dit systeem decadent doordat de partijleiders zichzelf in de watten legden in hun datsja’s aan de Zwarte Zee. Toen ik een tijdje geleden in Azerbeidzjan was, zag ik daar de regeringsfunctionarissen in grote auto’s over de boulevards scheuren, terwijl het gewone volk het vege lijf moest redden door tijdig opzij te springen.’
    Kortmann heeft geen bezwaren tegen belonen naar prestaties, maar meent dat de huidige topbeloningen decadent zijn. Vorige week meldde de Volkskrant dat de directeuren uit de top-100-bedrijven in 2007 gemiddeld 44 keer meer verdienden dan modaal, waar dat in 1985 nog ‘maar’ 16 keer meer was.
    Kortmann: ‘Hoge salarissen moeten ergens aan gerelateerd zijn. Een directeur van een geprivatiseerde onderneming verdient nu misschien wel vijf of tien keer zo veel als tien jaar geleden, maar zijn functie is in die tijd niet veranderd en hij loopt persoonlijk ook geen extra risico. In zo’n situatie is sprake van onverantwoord graaien.’
    Ook in zijn eigen beroepsgroep ziet Kortmann scheefgroei. ‘Als hoogleraar verdien ik heel goed, en wij konden daar als gezin met één kostwinner en vijf kinderen prima van leven. Ik heb echter collega’s in de advocatuur in de Randstad die vijf tot tien keer zo veel verdienen. Dat is buitensporig en echt te veel. Het leidt ook tot scheefgroei. De ene uitstekende jurist zit in de rechterlijke macht en verdient met 100.000 euro per jaar prima, maar collega-advocaten die niet harder werken en op geen enkele manier beter zijn, strijken tien keer zo veel op.’
    Het eerste gevaar dat ons volgens Kortmann bedreigt, is dat we de geldelijke beloning gaan beschouwen als een maatstaf voor prestaties: ‘De schilder die miljoenen krijgt voor zijn werk wordt decadent als hij zijn collega’s die veel minder verdienen gaat afdoen als minderwaardig.’
    De topbestuurders die tegenwoordig met een beroep op het buitenland de eigen salarissen verhogen en vervolgens hun werknemers oproepen tot loonmatiging vanwege de concurrentie met de lagelonenlanden, lijken op ouders die willen bezuinigen op het zakgeld van hun kinderen, terwijl ze zelf een cruise naar de Caraïben willen maken. Kortmann: ‘Probeer dat maar eens, je zult zien dat kinderen daar niet in trappen.’ Vandaar dat in wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat hogere bonussen voor het topmanagement gepaard gaan met meer kans op fraude in het bedrijf.
    Ook de argumenten om de topsalarissen te verdedigen kloppen volgens Kortmann niet. ‘De bestuurders verwijzen naar de markt, maar die bestaat helemaal niet. De markt, die maken we zelf. De markt, dat zijn mensen die ruilen, en topsalarissen zijn intrinsiek moreel onverdedigbaar. Geld stinkt niet, maar we zouden meer moeten beseffen dat we snel genoeg hebben.’

Uit: De Volkskrant, 15-10-2007, door Marcia Luyten

Onderzoeksjournalistiek | Anti-kapitaliste Naomi Klein ontleedt de wereld

De schoktherapie van Klein

Het ongebreidelde kapitalisme maakt de meerderheid van de bevolking armer, meent de Canadese journaliste Naomi Klein. Ze schreef er een dikke pil over.

Tussentitel: 'De echte sprookjeswereld is wat Reagan of Bush ons voorhouden'

Het nieuwste boek van Naomi Klein is een thriller en wat ze beschrijft, is echt gebeurd. De Canadese journalist en activist gaat niet achter een onopgeloste moord of sekte aan.
Nee, Klein schrijft over gebeurtenissen die we allemaal kennen van het Journaal.
    Over New Orleans na Katrina, Sri Lanka na de Tsunami en New Vork na 9/11. Over Chili onder Pinochet en over Jeltsin die Ruslands parlement in brand stak. Over de junta in Argentinië en over oorlog in Irak.
    Wat ze allemaal gemeen hebben, is een meervoudige shock. Eerst is er de crisis: een overstroming, staatsgreep of terroristische aanslag - shock nummer een. Dan komt de tweede shock: voordat de bange burgers weer bij zinnen zijn, worden ingrijpende economische hervormingen doorgevoerd. Die volgen een standaard recept: privatisering van overheidsdiensten, deregulering van de markt en terugdringing van overheidsuitgaven. Vaak volgt een derde shock: mensen die zich verzetten tegen de neoliberale verrassingsaanval, krijgen het zwijgen opgelegd. Soms zo hardhandig dat ze verdwijnen (Argentinië), worden gemarteld (Chili, Irak) of doodgeschoten (China).   ...
    Het boek The Shock Doctrine, the Rise of Disaster Capitalism is ambitieuze onderzoeksjournalistiek. Klein trakteert op drie decennia, soms bloedstollende, economische geschiedenis. Het kwade genius achter het radicale vrijemarktdenken: de econoom Milton Friedman, Nobelprijswinnaar, goeroe voor neo-liberale economen en regeringsleiders. Toen Friedman eind vorig jaar overleed, 94 jaar oud, schreven kranten necrologieën als over een heilige. The Wall Street Journal noemde Friedman 'FREEDOM-MAN'.
    Leuke klankrijm, maar Kleins belangrijkste punt is dat daar niks van klopt. Kapitalisme brengt geen vrijheid. Integendeel. Omdat ongebreideld kapitalisme de meerderheid van de bevolking armer maakt, komen burgers tegen de vrije markt in opstand. En daar wordt een stokje voor gestoken. Door een alsmaar rijkere minderheid.
    Klein kwam op het idee voor dit boek toen ze in 2003 Irak bezocht, vertelde ze afgelopen donderdag bij de Globaliseringslezing in het Amsterdamse Felix Meritis. Het was niet lang nadat Saddam Hoessein was afgezet en onder Amerikaans bewind werden nieuwe spelregels geschreven. Klein: Terwijl Irakezen daas waren van de bombardementen, kregen ze een totaal nieuwe politieke en economische orde opgelegd: Een shock therapy. Ze vertelde dat haar tolk worstelde met het vertalen van maatregelen waar een Irakees geen woord voor heeft. Klein: 'Hij wist niks van 'privatisering' omdat het als beleid niet bestond: Maar in Irak werd alles geprivatiseerd. Tot aan de oorlog aan toe. En overal verschenen Amerikaanse bedrijven om het geruïneerde land op te bouwen.
    Daar zag Naomi Klein het patroon dat ze vervolgens herkende op tientallen andere plekken waar zich een crisis had voorgedaan: small government en big business vallen samen in het rampenkapitalisme. 'Geen Amerikaans bedrijf heeft zoveel verdiend aan de oorlog in Irak als Halliburton', zegt Klein. Het aandelenpakket van oud-Halliburton topman, vicepresident Dick Cheney, is nu miljoenen meer waard.
    The Shock Doctrine zet meer dan eens de gangbare versie van de geschiedenis op zijn kop. Neem China, 1989, het bloedig neergeslagen studentenprotest op het Tiananmenplein. Naomi Klein laat zien 'dat de studenten niet protesteerden tegen de communistische orde. Nee, ze verzetten zich tegen de neo-liberale hervormingen die Deng Xiaoping had bedacht, samen met, inderdaad: Milton Friedman. De communistische top zou zich enorm verrijken. En dus eisten de studenten een democratische stem om 'nee' te zeggen.
    Tegelijkertijd laat het voorbeeld van China ook zien waar Klein minder goed in is. Ze heeft weinig oog voor gemengde motieven en toevalsfactoren. Zo maakt ze de geschiedenis minder weerbarstig dan die in werkelijkheid is. Haar wereld gaat zo een beetje lijken op een sprookje: je hebt goed en je hebt kwaad en ze zijn duidelijk te onderscheiden.
    Hoe ironisch de geschiedenis kan zijn, laten diezelfde Chinese studenten zien. Amerika nodigde demonstranten uit als politiek vluchteling. Zeshonderdduizend gingen er naar de VS om te studeren, meer dan er ooit op het Plein hadden gestaan. Nu keren de meesten terug om - tweetalig en tweecultureel- succesvol zaken te doen in ultrakapitalistisch Sjanghai.
    Zijn het dit soort constateringen waarbij de activist de journalist in de weg loopt? Klein: 'De echte sprookjeswereld is wat ons door Reagan of Bush wordt voorgehouden.'

Red.:   Het bezwaar dat Marcia Luyten maakt tegen het doelbewuste dat Naomi Klein ziet in het kapitalisme mag juist zijn, maar is niet relevant. Het gaat erom dat het kapitalisme, in ieder geval in deze neoliberale vorm, de voorwaarden schept waarop 'gemengde motieven en toevalsfactoren' tot het door Klein gesignaleerde resultaat moet leiden. En merk op dat dit geschreven is voor de kredietcrisis van 2008 - die bevestigt zowel de conclusies van Klein als het de hier gedane constatering over het automatische proces dat het eraan ten grondslag ligt.


Uit: De Volkskrant, 23-12-2008, door Pieter Broertjes en Fokke Obbema

Boven onze stand

'We kunnen de weg omhoog inslaan of naar beneden sodemieteren', zegt aartsoptimist Herman Wijffels. De ondergang van het 'fundamentalistisch kapitalisme' juicht hij toe. 'Ik geloof in nieuwe technieken.'

...   Drie maanden geleden hield Herman Wijffels nog kantoor op 300 meter van het Witte Huis, als bewindvoerder bij de Wereldbank. Inmiddels woont de voormalig topman van de Rabobank en architect van het huidige regeerakkoord weer in Nederland - als 66-jarig ambteloos burger in een villa in lommerrijk Maarn. Het aanzien van de wereld is in die periode drastisch veranderd: de kredietcrisis is 'ontaard' in een mondiale recessie van nog onbekende omvang. Herman Wijffels spreekt onomwonden van 'een vertrouwenscrisis in het bestaande stelsel'.   ...
    Maar somber is hij allerminst. De crisis kan ook goed uitpakken, meent hij. Zelfs als die doorslaat naar een heuse depressie. De optimist Wijffels ziet diverse positieve signalen. Die variëren van de vragen die mensen zich stellen over hun eigen koopgedrag, tot de uitverkiezing van Barack Obama als president van Amerika en de ondergang van wat hij 'het fundamentalistisch kapitalisme' noemt.
    Sinds de val van de Muur in 1989 heeft die extreme variant van het kapitalisme ruim baan gekregen, schetst de oud-bankier, samen met de neoconservatieve stroming op politiek gebied. Dat houdt in dat 'de Wall Street-definitie van een onderneming' bijna twintig jaar lang de overhand heeft gehad. Daarin was geen plaats meer voor andere belangen, zoals die van werknemers. Het bedrijf was gereduceerd tot 'een verhandelbare kasstroom', aldus Wijffels, en werd uitsluitend voor financieel gewin geëxploiteerd.   ...
    Na twintig jaar ('historisch gezien heel kort') is tot zijn vreugde een einde gekomen aan het neoliberalisme en het neoconservatisme. 'Die twee stromingen beleefden hun summum met Bush en zijn met hem ook ten onder gegaan.'
    Die ondergang houdt nauw verband met de kredietcrisis, meent Wijffels. 'Niet alleen de financiële wereld leefde boven haar stand, dat deden of doen we allemaal. Want we gebruiken met z'n allen ongeveer een kwart meer dan wat ons ecosysteem aankan, als het om cruciale bronnen als water, grondstoffen, landbouwgrond en bossen gaat.'   ...

Red.:   Het volgende is uit een selectie spreuken over misdaad:

Uit: KIJK, nr. 2-2010, door Leo Polak

Quote unquote

Misdaad

Bewakingscamera's in Bristol (Engeland) betrapten een politieagent bij het stelen van twee computergames. 'De bron van elke misdaad,' schreef de filosoof Thomas Hobbes al, 'is een bepaald gebrek aan inzicht, een foute redenering of een plotseling opkomende begeerte.'
..
'Wat is het verschil tussen het beroven van een bank en het oprichten van een bank?'
Bertold Brecht, schrijver

'Achter elk kapitaal gaat een misdrijf schuil'
Honore de Balzac, schrijver
...
'Het veelgehoorde argument dat misdaad wordt veroorzaakt door armoede, lijkt me een belediging voor de armen.'
H.L. Mencken, schrijver

'Misdaad is een logische voortzetting van het soort gedrag dat in de reguliere zakenwereld vaak als volkomen normaal wordt beschouwd.'
Robert Rice, ondernemer
...
'Ik heb een hekel aan dat "misdaad loont niet" -gepraat. In de Verenigde Staten is de misdaad een van de grootste bedrijfstakken.'
Peter Kirk, zakenman
...
'We krijgen geen greep op de misdaad, dus we kunnen beter tot legalisering overgaan en er zo veel belasting op heffen dat er niets meer aan te verdienen valt.'
Will Rogers, komiek.   ...

Red.:   Van de 26 citaten gingen er vijf over het kapitalisme. De laatst genoemde, van Will Rogers, kan gezien worden als een samenvatting van de realiteit: kapitalisme is gelegaliseerde en gefiscaliseerde misdaad.
    Een enkel gevalletje:

Uit: De Volkskrant, 29-07-2010, door Paul Onkenhout

'Ik ben weggezet als een gek die Nina Storms stalkt'

Vandaag krijgt de strijd tussen journalist Eric Smit en zakenvrouw Nina Storms er een nieuw hoofdstuk bij: een kort geding.

Al vijf jaar lang schrijft onderzoeksjournalist Eric Smit (43) artikelen over zakenvrouw Nina Storms, voorheen Brink, en al vijf jaar lang zijn de gevolgen voor hem groot: beslagleggingen, beschuldigingen, rechtszaken, schadeclaims, bodemprocedures.
...
Waarom tart u deze vrouw al vijf jaar lang?
‘Tarten is niet het goede woord. Ik heb het boek geschreven om velerlei redenen, maar de belangrijkste is dat ik het prachtig verhaal vind: hoe iemand in Nederland als zakenvrouw groot kan worden met allerlei trucs. Een vrouw die op de rand van de afgrond, en ver daaroverheen, de bloemetjes heeft geplukt. En dat gaat decennialang goed, haar management by fear. Intimidatie, rechtszaken voeren. En ze is er ook nog eens enorm rijk mee geworden. Het zegt ook iets over de manier waarop het zakenleven werkt.’
    ‘Wat ik ook interessant vind, is dat in haar slipstream altijd veel personen zijn benadeeld. Ze is een krachtige persoonlijkheid, met veel talenten. Als ze keurig netjes haar werk had gedaan, zou ze ook succesvol zijn geweest. Op de een of andere manier is ze geneigd de donkere zijden op te zoeken van het ethische spectrum.’    ...

Red.:   Het zakenleven zit er vol mee ...

Naar Kapitalisme, ideologie  ,  Economie lijst , Economie overzicht , of site home .