Het vergijzingsprobleem: Volkskrant economieredactie

Onderstaand een van de eerdere artikelen waarin het vergrijzingsprobleem door de Volkskrant, met name de economieredactie, eenzijdig is belicht:
 

De Volkskrant, 01-05-2004, door Yvonne Doorduyn en Ferry Haan

Laat ouderen hun zegeningen tellen

Tussentitel: Babyboomers doen alles om hun positie te beschermen

Hoelang nog zullen jongeren bereid zijn te betalen voor de riante' oudedagsvoor-zieningen van de babyboomers? Dat jong betaalt voor oud was ooit een kwestie van solidariteit. Maar de senioren die nu hun dagen op de tennisbaan slijten, kunnen ook zelf hun steentje bijdragen.

Met mooi weer staan ze op de tennisbaan. Lopen hun rondjes over de golfcourse. Het eigen huis is (bijna) afbetaald en tien keer in waarde over de kop gegaan. De aandelenportefeuille is goed gevuld: tweede huisjes in Frankrijk, Spanje of Italië zijn binnen bereik. In blakende gezondheid genieten de babyboomers van hun VUT, straks aangevuld met een ongevraagd extraatje: de AOW.
    Hun kinderen daarentegen hebben amper tijd voor een potje tennis. Ze hebben het druk. Beide partners werken, de kleintjes zitten op de crèche. Burnout ligt op de loer. De hypotheekschuld, de tegenhanger van de waardestijging van het huis van de ouders, drukt zwaar op het gezin. Het gezinsinkomen is er na de komst van de kinderen bovendien flink op achteruit gegaan, omdat een van beide partners (vaak de moeder) minder is gaan werken. Toch betaalt dit gezin de VUT en de AOW van de recreërende ouders.
    Toegegeven, bovenstaand beeld is wat overdreven en geldt niet voor iedereen. Er zijn ouderen die de eindjes nauwelijks aan elkaar kunnen knopen, en jongeren die er goed van leven. Maar het idee dat ouderen 'zielig' zijn en dat het een kwestie van solidariteit is dat jong betaalt voor oud, klopt niet meer.
De ouderen op de tennisbaan willen bovendien niet als zielig worden bestempeld. Woorden als 'bejaarden' en 'oudjes' zijn taboe. De senior van tegenwoordig zit niet meer achter de geraniums. Toch houden deze nog vitale ouderen vast aan de financiële voordelen die zijn opgebouwd toen ouderen nog bejaarden waren. Lange tijd werd hen terecht de hand boven het hoofd gehouden. Ze kwamen berooid uit de Tweede Wereldoorlog: steun van de volgende generatie was onontbeerlijk. Hoe anders is het nu.
    Duidelijk is dat, om de vergrijzing te kunnen betalen, tal van regelingen soberder zullen worden. Vraag de gemiddelde dertiger naar de toekomst van de studiefinanciering voor zijn kinderen, . de hypotheekrenteaftrek, zijn pensioen, AOW, de WAO en WW-verzekeringen.
Zeer waarschijnlijk zal zijn antwoord luiden dat al deze regelingen voor hem straks minder royaal zullen zijn dan ze waren voor zijn ouders. Voor de huidige generatie werkenden zal straks (zeg vanaf 2030) slechter worden gezorgd dan voor de ouderen van nu. De babyboomers (de groep geboren vlak na de Tweede Wereldoorlog) komen goed weg.

    De grote vraag is wanneer de bom barst. De Amerikaanse economen Kotlikoff en Burns voorspellen in een recent boek een aankomende 'generatiestorm'. In de VS gaan de komende tien jaar 77 miljoen babyboomers met pensioen. Om de gevolgen op te vangen zullen de belastingtarieven voor werkenden mogelijk met 69 procent omhoog moeten, zo voorspellen de Amerikanen in hun onderzoek dat door een reeks Nobelprijswinnaars wordt aangeprezen. Zo'n belastingverhoging zal niet worden gepikt: een generatieconflict, is onvermijdelijk.
    Ook Amerikaanse organisaties van gepensioneerden geven toe dat de huidige werkenden straks slechter af zullen zijn dan zijzelf. De pensioenleeftijd gaat omhoog, de belasting over de uitkering gaat ook omhoog of de koopkracht van het pensioen neemt af.
    In Nederland leven vergelijkbare zorgen. De vergrijzing staat hoog op de agenda van het kabinet. Mark Rutte (VVD), staatssecretaris van Sociale Zaken, stelt dat het kabinet drie dingen doet om de problemen op te vangen. Het lost de staatsschuld zo snel mogelijk af, zodat de toekomstige generaties minder kwijt zijn aan rente. Het poogt mensen langer aan het werk te houden door de fiscale ondersteuning van VUT en prepensioen af te schaffen. En het probeert meer mensen uit de WAO, WW en bijstand aan het werk te krijgen.
    Aan de financiële rechten van de huidige VUT-ters en gepensioneerden wordt niet getornd en dat is op zijn minst opmerkelijk. Een logische verklaring is dat de babyboomgeneratie nu aan de 'knoppen' zit: ze hebben de macht. Het ledenbestand van de vakbonden is vergrijsd, en dat geldt ook voor dat van de politieke partijen. De politieke en bestuurlijke macht is in handen van ouderen.
    Pijnlijke maatregelen worden gemakkelijk afgewenteld op jongeren. Zij passen zich immers makkelijker aan dan ouderen. Dus worden jongeren bij reorganisaties ontslagen en gaan ouderen met vervroegd pensioen.
    Toch blijft het gezien de hoeveelheid geld die van jong naar oud stroomt opmerkelijk dat het kabinet de ouderen spaart. De hypotheekrenteaftrek bijvoorbeeld heeft een flinke overdracht van vermogen van jong naar oud veroorzaakt. Dertigers en veertigers hebben tophypotheken en zitten diep in de schulden. De renteaftrek heeft de huizenprijzen helpen opdrijven en dus zagen ouderen de waarde van hun huis tot tien keer over de kop gaan. De senioren hebben bovendien vaak de hypotheekschuld afgelost. Volgens het Centraal Bureau van de Statistiek hebben babyboomers met afstand de grootste vermogens: liefst 60 procent meer dan gemiddeld en zelfs 80 procent meer dan het vermogen van de huidige dertigers.
    Coen Caminada, econoom in Leiden, stelt dat de enige oplossing voor dit probleem het verhogen van de successierechten is. De overheid zou erfenissen zwaarder moeten belasten zodat andere belastingen omlaag kunnen.
    Het kabinet doet echter niets aan deze scheefgroei. Sterker, het gat wordt groter omdat het kabinet het huurwaardeforfait voor mensen die de schuld op hun huis hebben afgelost, verlaagt. Volgens het wetsvoorstel van ex-CDA-Kamerlid Hillen is dit redelijk omdat huiseigenaren bij een afgeloste hypotheek geen renteaftrek meer hebben.

    Zorgelijker is wellicht dat het kabinet ook niets doet aan de grootste inkomensoverdracht tussen jong en oud: de AOW. Meer dan 20 miljard euro wordt jaarlijks door werkenden opgebracht om de AOW van 6S-plussers te betalen. Leo Stevens, fiscaal hoogleraar in Rotterdam, windt zich al jaren op over het feit dat gepensioneerden geen premie hoeven te betalen over hun uitkering. De AOW wordt betaald door werkenden die bijna 18 procent van hun inkomen afdragen ten behoeve van de oudere generatie, arm én rijk.
    Volgens Stevens, en met hem vele economen, is dit niet langer redelijk. De AOW is geen verzekering die uitkeert bij een onverwachte gebeurtenis. De meeste mensen halen de 6S en dus is de AOW gewoon een voorziening die betaald zou moeten worden uit de belastingen. Deze 'fiscalisering van de AOW' betekent dat ook ouderen premie moeten gaan betalen over hun pensioen en dat zou de kosten van de vergrijzing voor jongeren aanmerkelijk drukken. 'Door de AOW uit de algemene middelen te halen, voorkom je een eenzijdige druk op de sandwichgeneratie, de generatie die zowel voor hun ouders als voor hun kinderen zorgt', vindt ook Lans Bovenberg, hoogleraar in Tilburg en CDA-lid.
    De Leidse economen Caminada en Goudswaard hebben uitgerekend wat de gevolgen zullen zijn als de AOW voortaan een gewone voorziening wordt. Vermogende ouderen zouden tot 14 procent aan koopkracht verliezen. Werkenden gaan er fors op vooruit. De overheid bespaart een kleine twee miljard euro. Voor ouderen met alleen AOW verandert er niets, want die houden recht op een uitkering op basis van het sociale minimum. De koopkrachteffecten voor mensen met een klein aanvullend pensioentje zouden eenvoudig kunnen worden opgevangen met een inkomensafhankelijke ouderkorting.
    Op die manier dragen vermogende gepensionieerden hun steentje bij aan de kosten van de vergrijzing. De solidariteit tussen jong en oud wordt kleiner, ten faveure van de solidariteit tussen rijk en arm. .
    De VVD is een van de politieke partijen die mordicus tegen zo'n plan is.
Mark Rutte stelt dat de AOW moet blijven bestaan zoals die is. Wanneer de staatsschuld wordt afgelost is de AOW betaalbaar, zo heeft het Centraal Planbureau (CPB) berekend en dus houden wat de VVD betreft ook vermogende gepensioneerden recht op een premievrije AOW. 'Je moet mensen die excelleren niet bestraffen', vindt Rutte.
    Andere partijen hebben ook grote moeite met het aanpakken van de AOW. Feit is ook dat dit politiek gelijk staat aan zelfmoord. Eelco Brinkman stortte zich als opkomende CDA-fractievoorzitter in de afgrond toen hij ook maar even opperde om de AOW aan te pakken. De electorale macht van 65plussers is te groot in Nederland.
    'Ik ben bang dat ouderen hun gelijk bij de stembus zullen halen als we dit soort maatregelen nemen', reageert Staf Depla, pensioenwoordvoerder van de PvdA. Ook het CDA volgt nu de veilige lijn. 'De AOW is betaalbaar als de staatsschuld wordt afgelost', stelt CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt.
    Stiekum is de AOW echter al een beetje gefiscaliseerd. Paars II heeft de AOW-premie aan een maximum van 17,90 procent gebonden. De huidige premie heeft dit niveau bijna bereikt en dat betekent dat toekomstige AOW-tekorten uit de belastingen moeten worden betaald.
    Ook het aanvullend pensioen - nóg een ouderdomsvoordeel - wordt fiscaal vriendelijk bij elkaar gespaard. Naar schatting 8 á 10 miljard euro is in totaal gemoeid met de fiscale aftrek van pensioenpremies, volgens Caminada en Goudswaard. Deze premieaftrek via de omkeerregel (uitkering belast, premie onbelast) is zelfs de grootste aftrekpost op de balans van de overheid, groter dan de hypotheekrenteaftrek.

    Het is kortom niet de vraag of, maar wanneer ook in Nederland regelingen minder gunstig worden voor ouderen. Dat het nu nog nauwelijks gebeurt, komt door de grote macht van de babyboomers. Jongeren hebben bovendien nog te weinig door wat hen overkomt, of hebben het domweg te druk om van zich te laten horen. 'Ze organiseren zich niet en denken dat het ver van hun bed speelt', verklaart Antoon Blokland, voorzitter van CNV. Jongeren: 'En de vakbonden liggen aan de ketting van ouderen, de gouden lepelgeneratie.'
    Een recent voorbeeld van de machtsverhoudingen is het sociaal overleg over de levensloopregeling. De verlofregeling was oorspronkelijk bedoeld om dertigers en veertigers een periode van rust te gunnen in het spitsuur ',van het leven. Jonge ouders zouden een verlofperiode bij elkaar kunnen sparen voor de zorg van hun kinderen of hun ouders.
    Aangespoord door de vergrijsde achterban zet de vakbeweging echter vooral in op behoud van vervroegd pensioen. Het moet mogelijk blijven voor de 65ste verjaardag te kunnen stoppen met werken. Het belang van 50-plus wint het van het belang van de dertigers.
Veel nieuwe (jonge) leden zal de vakbeweging niet winnen met deze opstelling. Opvallend is dat alle oppositiepartijen in de Tweede Kamer de FNV bovendien steunen met deze invulling van de levensloopregeling.
    Dat werkenden netto aan de staat moeten betalen en niet-werkenden netto ontvangen (zie grafiek) staat buiten kijf. Niet-werkenden (mensen onder de twintig en boven de 65) kunnen immers niet extra werken om meer inkomen te verdienen. Punt is echter dat de overheid de huidige werkenden niet de zekerheid kan geven dat zij later hetzelfde profijt van de regelingen zullen hebben als de huidige ouderen. Dat ondermijnt het draagvlak en kan, net als volgens Kotlikoff en Burns in de Verenigde Staten staat te gebeuren, ook in Nederland leiden tot een botsing tussen generaties.

Dit artikel maakt deel uit van een serie over de houdbaarheid en rechtvaardigheid van collectieve regelingen. Eerdere afleveringen verschenen op 9, 12 en 23 januari, 3 en 19 februari, 2 en 30 maart en 9 april.
 

Terug naar Vergrijzing, Kalshoven , Hiërarchie economie , of naar site home .