Het vergijzingsprobleem: Volkskrant economieredactie
Onderstaand een van de eerdere artikelen waarin het vergrijzingsprobleem door
de Volkskrant, met name de economieredactie, eenzijdig is belicht:
De Volkskrant, 01-05-2004, door Yvonne Doorduyn en Ferry Haan
Laat ouderen hun zegeningen tellen
Tussentitel: Babyboomers doen alles om hun positie te beschermen
Hoelang nog zullen jongeren bereid zijn te betalen voor de riante'
oudedagsvoor-zieningen van de babyboomers? Dat jong betaalt voor oud was ooit een
kwestie van solidariteit. Maar de senioren die nu hun dagen op de tennisbaan
slijten, kunnen ook zelf hun steentje bijdragen.
Met mooi weer staan ze op de tennisbaan. Lopen hun rondjes over de golfcourse.
Het eigen huis is (bijna) afbetaald en tien keer in waarde over de kop gegaan.
De aandelenportefeuille is goed gevuld: tweede huisjes in Frankrijk, Spanje of
Italië zijn binnen bereik. In blakende gezondheid genieten de babyboomers van
hun VUT, straks aangevuld met een ongevraagd extraatje: de AOW.
Hun kinderen daarentegen hebben amper tijd voor een potje
tennis. Ze hebben het druk. Beide partners werken, de kleintjes zitten op de
crèche. Burnout ligt op de loer. De hypotheekschuld, de tegenhanger van de
waardestijging van het huis van de ouders, drukt zwaar op het gezin. Het
gezinsinkomen is er na de komst van de kinderen bovendien flink op achteruit
gegaan, omdat een van beide partners (vaak de moeder) minder is gaan werken.
Toch betaalt dit gezin de VUT en de AOW van de recreërende ouders.
Toegegeven, bovenstaand beeld is wat overdreven en geldt niet
voor iedereen. Er zijn ouderen die de eindjes nauwelijks aan elkaar kunnen
knopen, en jongeren die er goed van leven. Maar het idee dat ouderen 'zielig'
zijn en dat het een kwestie van solidariteit is dat jong betaalt voor oud, klopt
niet meer.
De ouderen op de tennisbaan willen bovendien niet als zielig worden bestempeld.
Woorden als 'bejaarden' en 'oudjes' zijn taboe. De senior van tegenwoordig zit
niet meer achter de geraniums. Toch houden deze nog vitale ouderen vast aan de
financiële voordelen die zijn opgebouwd toen ouderen nog bejaarden waren. Lange
tijd werd hen terecht de hand boven het hoofd gehouden. Ze kwamen berooid uit de
Tweede Wereldoorlog: steun van de volgende generatie was onontbeerlijk. Hoe
anders is het nu.
Duidelijk is dat, om de vergrijzing te kunnen betalen, tal
van regelingen soberder zullen worden. Vraag de gemiddelde dertiger naar de
toekomst van de studiefinanciering voor zijn kinderen, . de
hypotheekrenteaftrek, zijn pensioen, AOW, de WAO en WW-verzekeringen.
Zeer waarschijnlijk zal zijn antwoord luiden dat al deze regelingen voor hem
straks minder royaal zullen zijn dan ze waren voor zijn ouders. Voor de huidige
generatie werkenden zal straks (zeg vanaf 2030) slechter worden gezorgd dan voor
de ouderen van nu. De babyboomers (de groep geboren vlak na de Tweede
Wereldoorlog) komen goed weg.
De grote vraag is wanneer de bom barst. De Amerikaanse
economen Kotlikoff en Burns voorspellen in een recent boek een aankomende
'generatiestorm'. In de VS gaan de komende tien jaar 77 miljoen babyboomers met
pensioen. Om de gevolgen op te vangen zullen de belastingtarieven voor werkenden
mogelijk met 69 procent omhoog moeten, zo voorspellen de Amerikanen in hun
onderzoek dat door een reeks Nobelprijswinnaars wordt aangeprezen. Zo'n
belastingverhoging zal niet worden gepikt: een generatieconflict, is
onvermijdelijk.
Ook Amerikaanse organisaties van gepensioneerden geven toe
dat de huidige werkenden straks slechter af zullen zijn dan zijzelf. De
pensioenleeftijd gaat omhoog, de belasting over de uitkering gaat ook omhoog of
de koopkracht van het pensioen neemt af.
In Nederland leven vergelijkbare zorgen. De vergrijzing staat
hoog op de agenda van het kabinet. Mark Rutte (VVD), staatssecretaris van
Sociale Zaken, stelt dat het kabinet drie dingen doet om de problemen op te
vangen. Het lost de staatsschuld zo snel mogelijk af, zodat de toekomstige
generaties minder kwijt zijn aan rente. Het poogt mensen langer aan het werk te
houden door de fiscale ondersteuning van VUT en prepensioen af te schaffen. En
het probeert meer mensen uit de WAO, WW en bijstand aan het werk te krijgen.
Aan de financiële rechten van de huidige VUT-ters en
gepensioneerden wordt niet getornd en dat is op zijn minst opmerkelijk. Een
logische verklaring is dat de babyboomgeneratie nu aan de 'knoppen' zit: ze
hebben de macht. Het ledenbestand van de vakbonden is vergrijsd, en dat geldt
ook voor dat van de politieke partijen. De politieke en bestuurlijke macht is in
handen van ouderen.
Pijnlijke maatregelen worden gemakkelijk afgewenteld op
jongeren. Zij passen zich immers makkelijker aan dan ouderen. Dus worden
jongeren bij reorganisaties ontslagen en gaan ouderen met vervroegd pensioen.
Toch blijft het gezien de hoeveelheid geld die van jong naar
oud stroomt opmerkelijk dat het kabinet de ouderen spaart. De
hypotheekrenteaftrek bijvoorbeeld heeft een flinke overdracht van vermogen van
jong naar oud veroorzaakt. Dertigers en veertigers hebben tophypotheken en
zitten diep in de schulden. De renteaftrek heeft de huizenprijzen helpen
opdrijven en dus zagen ouderen de waarde van hun huis tot tien keer over de kop
gaan. De senioren hebben bovendien vaak de hypotheekschuld afgelost. Volgens het
Centraal Bureau van de Statistiek hebben babyboomers met afstand de grootste
vermogens: liefst 60 procent meer dan gemiddeld en zelfs 80 procent meer dan het
vermogen van de huidige dertigers.
Coen Caminada, econoom in Leiden, stelt dat de enige
oplossing voor dit probleem het verhogen van de successierechten is. De overheid
zou erfenissen zwaarder moeten belasten zodat andere belastingen omlaag kunnen.
Het kabinet doet echter niets aan deze scheefgroei. Sterker,
het gat wordt groter omdat het kabinet het huurwaardeforfait voor mensen die de
schuld op hun huis hebben afgelost, verlaagt. Volgens het wetsvoorstel van
ex-CDA-Kamerlid Hillen is dit redelijk omdat huiseigenaren bij een afgeloste
hypotheek geen renteaftrek meer hebben.
Zorgelijker is wellicht dat het kabinet ook niets doet aan de
grootste inkomensoverdracht tussen jong en oud: de AOW. Meer dan 20 miljard euro
wordt jaarlijks door werkenden opgebracht om de AOW van 6S-plussers te betalen.
Leo Stevens, fiscaal hoogleraar in Rotterdam, windt zich al jaren op over het
feit dat gepensioneerden geen premie hoeven te betalen over hun uitkering. De
AOW wordt betaald door werkenden die bijna 18 procent van hun inkomen afdragen
ten behoeve van de oudere generatie, arm én rijk.
Volgens Stevens, en met hem vele economen, is dit niet langer
redelijk. De AOW is geen verzekering die uitkeert bij een onverwachte
gebeurtenis. De meeste mensen halen de 6S en dus is de AOW gewoon een
voorziening die betaald zou moeten worden uit de belastingen. Deze
'fiscalisering van de AOW' betekent dat ook ouderen premie moeten gaan betalen
over hun pensioen en dat zou de kosten van de vergrijzing voor jongeren
aanmerkelijk drukken. 'Door de AOW uit de algemene middelen te halen, voorkom je
een eenzijdige druk op de sandwichgeneratie, de generatie die zowel voor hun
ouders als voor hun kinderen zorgt', vindt ook Lans Bovenberg, hoogleraar in
Tilburg en CDA-lid.
De Leidse economen Caminada en Goudswaard hebben uitgerekend
wat de gevolgen zullen zijn als de AOW voortaan een gewone voorziening wordt.
Vermogende ouderen zouden tot 14 procent aan koopkracht verliezen. Werkenden
gaan er fors op vooruit. De overheid bespaart een kleine twee miljard euro. Voor
ouderen met alleen AOW verandert er niets, want die houden recht op een
uitkering op basis van het sociale minimum. De koopkrachteffecten voor mensen
met een klein aanvullend pensioentje zouden eenvoudig kunnen worden opgevangen
met een inkomensafhankelijke ouderkorting.
Op die manier dragen vermogende gepensionieerden hun steentje
bij aan de kosten van de vergrijzing. De solidariteit tussen jong en oud wordt
kleiner, ten faveure van de solidariteit tussen rijk en arm. .
De VVD is een van de politieke partijen die mordicus tegen
zo'n plan is.
Mark Rutte stelt dat de AOW moet blijven bestaan zoals die is. Wanneer de
staatsschuld wordt afgelost is de AOW betaalbaar, zo heeft het Centraal
Planbureau (CPB) berekend en dus houden wat de VVD betreft ook vermogende
gepensioneerden recht op een premievrije AOW. 'Je moet mensen die excelleren
niet bestraffen', vindt Rutte.
Andere partijen hebben ook grote moeite met het aanpakken van
de AOW. Feit is ook dat dit politiek gelijk staat aan zelfmoord. Eelco Brinkman
stortte zich als opkomende CDA-fractievoorzitter in de afgrond toen hij ook maar
even opperde om de AOW aan te pakken. De electorale macht van 65plussers is te
groot in Nederland.
'Ik ben bang dat ouderen hun gelijk bij de stembus zullen
halen als we dit soort maatregelen nemen', reageert Staf Depla,
pensioenwoordvoerder van de PvdA. Ook het CDA volgt nu de veilige lijn. 'De AOW
is betaalbaar als de staatsschuld wordt afgelost', stelt CDA-Kamerlid Pieter
Omtzigt.
Stiekum is de AOW echter al een beetje gefiscaliseerd. Paars
II heeft de AOW-premie aan een maximum van 17,90 procent gebonden. De huidige
premie heeft dit niveau bijna bereikt en dat betekent dat toekomstige AOW-tekorten
uit de belastingen moeten worden betaald.
Ook het aanvullend pensioen - nóg
een ouderdomsvoordeel - wordt fiscaal vriendelijk bij elkaar gespaard. Naar
schatting 8 á 10 miljard euro is in totaal gemoeid met de fiscale aftrek van
pensioenpremies, volgens Caminada en Goudswaard. Deze premieaftrek via de
omkeerregel (uitkering belast, premie onbelast) is zelfs de grootste aftrekpost
op de balans van de overheid, groter dan de hypotheekrenteaftrek.
Het is kortom niet de vraag of, maar wanneer ook in Nederland
regelingen minder gunstig worden voor ouderen. Dat het nu nog nauwelijks
gebeurt, komt door de grote macht van de babyboomers. Jongeren hebben bovendien
nog te weinig door wat hen overkomt, of hebben het domweg te druk om van zich te
laten horen. 'Ze organiseren zich niet en denken dat het ver van hun bed
speelt', verklaart Antoon Blokland, voorzitter van CNV. Jongeren: 'En de
vakbonden liggen aan de ketting van ouderen, de gouden lepelgeneratie.'
Een recent voorbeeld van de machtsverhoudingen is het sociaal
overleg over de levensloopregeling. De verlofregeling was oorspronkelijk bedoeld
om dertigers en veertigers een periode van rust te gunnen in het spitsuur ',van
het leven. Jonge ouders zouden een verlofperiode bij elkaar kunnen sparen voor
de zorg van hun kinderen of hun ouders.
Aangespoord door de vergrijsde achterban zet de vakbeweging
echter vooral in op behoud van vervroegd pensioen. Het moet mogelijk blijven
voor de 65ste verjaardag te kunnen stoppen met werken. Het belang van 50-plus
wint het van het belang van de dertigers.
Veel nieuwe (jonge) leden zal de vakbeweging niet winnen met deze opstelling.
Opvallend is dat alle oppositiepartijen in de Tweede Kamer de FNV bovendien
steunen met deze invulling van de levensloopregeling.
Dat werkenden netto aan de staat moeten betalen en
niet-werkenden netto ontvangen (zie grafiek) staat buiten kijf. Niet-werkenden
(mensen onder de twintig en boven de 65) kunnen immers niet extra werken om meer
inkomen te verdienen. Punt is echter dat de overheid de huidige werkenden niet
de zekerheid kan geven dat zij later hetzelfde profijt van de regelingen zullen
hebben als de huidige ouderen. Dat ondermijnt het draagvlak en kan, net als
volgens Kotlikoff en Burns in de Verenigde Staten staat te gebeuren, ook in
Nederland leiden tot een botsing tussen generaties.
Dit artikel maakt deel uit van een serie over de houdbaarheid en
rechtvaardigheid van collectieve regelingen. Eerdere afleveringen verschenen op
9, 12 en 23 januari, 3 en 19 februari, 2 en 30 maart en 9 april.
|
Terug naar
Vergrijzing,
Kalshoven
, Hiërarchie
economie
, of naar
site home
.
|