Bronnen bij Anglicisme en cultuurverlies

Uit: De Volkskrant, 21-04-2005, column van Marcel van Dam (volledig artikel hier )

Sorry, geen interesse

De hoofdredacteur van de Volkskrant, Pieter Broertjes, tevens voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren, hield tijdens de jaarvergadering van dat Genootschap op vrijdag 15 april een opmerkelijke rede. ...
    De cijfers die Broertjes in zijn rede geeft, liegen er niet om: twintig jaar geleden viel bij 85 procent van de huishoudens nog een krant op de mat, nu is dat bij nog maar bij 64 procent het geval. In 1975 las van de 12- tot 20- jarigen nog 60 procent een krant, nu nog maar een kleine 20 procent. In 1975 las een 30-jarige ruim twee uur per week in de krant, nu nog amper een half uur. Jongeren van 12 tot 19 jaar besteden per dag gemiddeld nog een minuut per dag aan de krant....
    Zou het waar zijn, zoals Broertjes denkt, dat de catastrofe is af te wenden door een soort integratie tot stand te brengen tussen verschillende media, zoals kranten, radio televisie en internet? Ik geloof van niet, omdat de analyse van Broertjes tekort schiet. Hij denkt dat de 'nieuwshonger', de behoefte aan serieuze informatie, ongewijzigd is, en dat die honger alleen maar op een andere manier hoeft te worden gestild en gedistribueerd.
    Maar het probleem is veel fundamenteler dan hij denkt. Iedere nieuwe generatie blijkt steeds minder geïnteresseerd in informatie die een reikwijdte heeft die verder gaat dan de directe emotionele belevingswereld van het individu. Het verschijnsel hangt ten nauwste samen met de ontbinding van de samenleving.
    Alle organisaties die georiënteerd zijn op de samenleving als geheel of die zijn gebaseerd op een collectieve ideologie delen in de malaise. Van kerken tot politieke partijen en vakbonden, van omroepen tot kranten. De verscheidenheid in de samenleving is zo groot geworden en verandert zo snel, dat er nauwelijks nog een belevingswereld te vinden is die door grote groepen wordt gedeeld. ...
    Het begin van de 'ontlezing' dateert van ver voor de introductie van internet. In 1948 had de gemiddelde Amerikaan negen jaar onderwijs en las hij 1.3 krant per huishouden. Vijftig jaar later ontving hij 50 procent meer onderwijs en was het lezen van een krant met 57 procent gedaald. Het is ook niet zo dat mensen die geen krant meer lezen in plaats daarvan hun nieuws van de televisie of van internet halen. Het zijn juist de mensen die wel kranten lezen die ook geïnteresseerd zijn in informatie op televisie en internet. De laatste twee media fungeren niet als substituut maar als aanvulling.
    Het verlies aan 'nieuwshonger' hangt samen met een verlies aan betrokkenheid bij de samenleving, die ook de dalende trend van deelname aan verkiezingen verklaart. Die betrokkenheid neemt per generatie af en komt op latere leeftijd ook niet meer terug, zo leert het Amerikaanse onderzoek.
    Ook bij ons neemt de belangstelling voor serieuze informatie per cohort steeds verder af. De samenleving, zoals we die kennen, valt steeds verder uit elkaar en het enige dat mensen buiten de micro-samenleving waarin ze leven nog delen zijn emoties als haat, liefde, jaloezie, verdriet, angst. Dat zijn de ingrediënten voor succesprogramma's op de televisie. Dat zijn ook de onderwerpen waarvan de politiek zich steeds meer meester maakt.
    Arme democratie.

Uit: De Volkskrant, 08-12-2005, column door Marcel van Dam

Redt de samenhang

De fractievoorzitter van het CDA ruziet met het kabinet over compensatie van de duurdere energierekening. Het gaat over nog geen dubbeltje per huishouden per dag. Er wordt koortsachtig overleg gevoerd om te voorkomen dat het conflict uit de hand loopt. Zowel minister Zalm als fractievoorzitter Verhagen heeft zijn geloofwaardigheid afhankelijk gemaakt van die 9,5 cent.
    Het verschil in opwinding daarover en over de doodstrijd van de publieke omroep is tekenend voor het gebrek aan visie en leiderschap van de regerende politieke elite.
    Een soortgelijk gebrek aan visie tonen de meeste kranten. Met nauwelijks ingehouden vreugde wordt over de teloorgang van de publieke omroep bericht.
    Hun leedvermaak is kennelijk een troost voor het inktzwarte vooruitzicht van de kranten zelf. Zoals hoogleraar journalistiek Frank van Vree betoogde (Forum, 6 december), zullen de kranten in de komende vijf jaar waarschijnlijk een kwart van hun betaalde oplage kwijtraken.
    Volgens Van Vree is de crisis in de journalistiek te wijten aan de digitale revolutie, die het economische model waarop de media nu nog drijven onhoudbaar maakt. Steeds meer informatie wordt immers gratis aangeboden.
    Was het maar waar dat de crisis in de journalistiek alleen te wijten was aan de veranderingen die zich onder invloed van de digitale revolutie aan de aanbodzijde hebben voorgedaan.
    Veel fundamenteler zijn de veranderingen aan de vraagzijde. Het is niet alleen zo dat de burgers op een andere manier informatie tot zich nemen. Ook de aard van de informatie die ze opnemen is ingrijpend veranderd. De crisis in de journalistiek maakt deel uit van een veel bredere en diepere crisis in onze cultuur.
    Die crisis uit zich op veel manieren: van een geringere belangstelling voor exacte wetenschappen, tot het lezen van minder boeken en kranten, tot een geringere belangstelling voor cultuur en informatie op televisie, tot een kleinere opkomst bij verkiezingen, tot minder vertrouwen in de politiek, tot een kleinere deelname aan maatschappelijk georiënteerde verenigingen en organisaties, et cetera.
    Onderzoek leert dat deze veranderingen zich steeds sterker manifesteren per generatie. Hoe jonger de generatie, des te minder belangstelling voor culturele en maatschappelijke participatie. Die belangstelling blijft vervolgens per generatie gelijk en sterft dus geleidelijk uit. Het ad hoc-vermaak heeft het definitief gewonnen van saaie schilderijen en van informatie die dieper en verder graaft dan over een doodgeschoten mus. Het hier en nu heeft de geschiedenis obsoleet gemaakt en de blik op de toekomst verdrongen.
    Er zijn twee soorten reacties denkbaar op deze ontwikkeling: je buigt mee met de wensen van de nieuwe mens en biedt hem hetgeen hij vraagt. Je klimt op de zegekar van de volkscultuur. Of je bezint je op mogelijkheden de vraag naar 'hogere cultuur' en serieuze informatie overeind te houden.
    Op een enkele uitzondering na klimmen de kranten op de band wagon van de volkscultuur. Die keuze biedt geen oplossing voor het probleem, omdat de digitale revolutie de nieuwe cultuur in overvloedige hoeveelheden gratis zal aanbieden.
    De.tweede keuze vraagt om een veel gecompliceerder antwoord. Vroeger moest het volk 'verheven' worden naar de hogere cultuur, nu moet de elite worden overgehaald de hogere cultuur aan de man te brengen.
    Concreet: vroeger moest de VARA mikken op een breed publiek om het in aanraking te brengen met de hogere cultuur, in het huidige tijdsgewricht zou de VARA de dragers van de hogere cultuur moeten proberen over te halen hun manier van kijken naar de wereld actief te delen met anderen. Dat vraagt niet meer om een politiek-ideologische oriëntatie, maar om het aantrekkelijk maken van een bepaalde herkenbare culturele gezindheid en levensstijl.
Daarom zou de VARA best kunnen opgaan in een organisatie op Nederland 3.
    Om dezelfde reden is voor de publieke omroep het afstemmen van de programmering op doelgroepen geen oplossing. Doelgroepenprogrammering is interessant voor adverteerders, maar leidt tot versterking van het culturele isolement. Daarom is het plan van de raad van bestuur van de publieke omroep om drie doelgroepzenders te formeren ook zo fout. Dat leidt alleen maar tot versnelling van de afbraak van culturele interactie tussen verschillende bevolkingsgroepen.
    Frank van Vree heeft gelijk dat het economische model waarop de media drijven, onhoudbaar is geworden. Er zal veel meer publiek geld moeten worden geïnvesteerd in behoud en verbreiding van serieuze informatie en hogere cultuur.
    Daarom zijn verdere bezuinigingen op de publieke omroep ook zo onverantwoord. .....

Naar Anglicistisme, cultuurverlies , Hiërarchie Rijnland , of site home .