Klimaat, milieu en mentaliteit
Het idee dat er iets aan het milieu moet worden gedaan is in het westen middels
al enkele decennia oud, en heeft bij het bestrijden van extreme en zichtbare
vormen van vervuiling een aardig eind geholpen. Maar absoluut niet in het
belangrijkste opzicht: het groeiende beslag van de mens op de natuur, wat zich
uit in het verdwijnen van de habitat van ontelbare soorten, en hun
daaropvolgende uitsterven.
Het besef dat er iets aan het klimaat gedaan moet worden is
hagelnieuw, althans buiten wetenschappelijke kringen, en dit besef wacht
hoogstwaarschijnlijk hetzelfde lot: men neemt een aantal maatregelen die iets
lijken te bereiken, maar de essentiële factor komt niet aan bod, en die zorgt
ervoor dat de situatie steeds erger word tot ook het uitsterven van de mens in
zicht komt.
De maatregelen waar men nu mee is begonnen gaan allemaal over
individueel gedrag van mensen, of van beperkte groepen: het vervangen van
gloeilampen door spaarlampen, of het weren van grote auto's, SUV's. Wat er
niet door veranderd is in eerste instantie de achterliggende houding van de
burger (de Volkskrant, 07-11-2007, door Kim van Keken):
| |
Ons ben nie zunig
Nederlanders willen graag hun steentje bijdragen aan het milieu. Zeggen ze. Maar
in werkelijkheid hebben ze er weinig voor over. ‘Het leven moet toch ook een
beetje leuk blijven.’
Tussentitel: ‘Ik dacht wel: verrek, daar is geen spaarlamp tegenop gewassen.’
Voor de milieulobby was het een mooie zomer. Het groene denken is door menig
BN’er omarmd, en dankzij Al Gore weet nu iedereen dat de aardbol naar de knoppen
gaat zolang ‘wij niets doen’. Het gaat zo goed dat niet alleen enkele ‘grijze
professoren’ en ‘geitenwollen sokken’ praten over klimaatverandering; nee, in
vrijwel elk café babbelt men een potje over de milieuproblemen mee.
In dat gunstige klimaat schreef het kabinet een ambitieus
plan: over 13 jaar zal Nederland het zuinigste jongetje van Europa zijn. Beter
kan niet, meende Kamerlid Diederik Samsom van de regeringspartij PvdA, die met
dit plan ‘een stuk levenswerk’ in vervulling zag gaan. Optimisme alom dus, deze
zomer in het klimaatneutrale huis van de familie Samsom.
En toen viel zijn oog op de ‘zomerknaller’ van een bouwmarkt:
de opblaasbare jacuzzi. Voor een klein bedrag ligt deze luxe voor iedere
Nederlander binnen handbereik, beloofde de aanbieding. Hoeveel het ding aan
elektra kost, is onduidelijk. ‘Ik dacht wel: verrek, daar is geen spaarlamp
tegenop gewassen’, aldus Samsom. ...
En als hij begin november vanuit zijn kantoor in Den Haag
uitkijkt over het Plein, zijn daar alle terrassen verwarmd. Het is een trend die
met een beetje pech overwaait naar de Vinexwijk, want de ‘winterknaller’
belooft: voor iedereen een betaalbare terrasverwarming in de tuin. Daar kunnen
geen ecologische labels, subsidies of belastingmaatregelen tegenop. ...
En dan is er nu de spaarlamphype, het symbool voor de huidige
‘groene revolutie’, die steeds goedkoper – en belangrijk – sfeervoller wordt.
Maar met de spaarlamp alleen redt Nederland de klimaatdoelen niet, en dat is
zacht gezegd een understatement.
Want ondanks alle energiezuinige apparaten die de afgelopen
jaren zijn ontwikkeld, is het energieverbruik de laatste jaren alleen maar
toegenomen. Tussen 1990 en 2005 nam het elektriciteitsgebruik per Nederlander
met 30 procent toe, blijkt uit de onlangs gepresenteerde Milieubalans 2007
van het MNP. ...
Professor Jan Rotmans, hoogleraar transitiemanagement aan de
Erasmus Universiteit, noemt de mens inconsequent. ‘Hij draait een spaarlamp in
op het toilet en hangt ondertussen de tuin vol met tuinverlichting.’ Een ander
voorbeeld: ‘Hij eet biologisch, maar zet in zijn tuin meubelen van tropisch
hardhout.’ De overheid moet een beetje helpen, vindt hij....
Daarmee is voorlopig nog geen gedragsverandering
gerealiseerd. Bij het Milieu- en Natuurplanbureau denkt men bijvoorbeeld
voorzichtig sceptisch over vrijwilligheid. De Nederlander wil wel groen leven,
zegt MNP-onderzoeker Oude Lohuis, maar vraagt: ‘Overheid alstublieft, help me,
stel een grens die ook voor de buurman geldt.’ Dat blijkt uit diverse enquêtes.
Uit diezelfde onderzoeken komt naar voren dat slechts 5 procent van de bevolking
uit eigen beweging écht drastische stappen neemt en (zoals dat in linkse kringen
heet) consumindert. Het overgrote deel doet een beetje, of niets.
De meeste overheidsmaatregelen zijn niet populair. Toen
Milieuminister Cramer (PvdA) een verbod op de gloeilamp aankondigde, stuitte dat
haast op volkswoede, spaarlampen zijn immers minder sfeervol, en moet iedereen
zijn armatuur waar geen zuinige fitting in past bij het grof vuil zetten?
Onlangs schoof de minister het gloeilampenverbod op de lange baan.
Ook de vliegtaks en slurptaks die in 2008 worden ingevoerd,
krijgen felle kritiek. ‘Het leven moet toch ook een beetje leuk blijven’, zegt
Barry Madlener (PVV). ... |
Dat was "leuk".
Naast leuk zijn er nog andere drijfveren. Als eerste: gemakzucht (de Volkskrant, 28-07-2010, van verslaggeefster Sterre Lindhout):
| |
'Ik ga niet sjouwen met die melk'
Tussentitel:
'Als je eenmaal een auto hebt, ga je er ook vaak inzitten'
De auto pakken voor een ritje van 5 kilometer of minder. Ruim een op de drie
Nederlandse autobezitters doet het, zo blijkt uit cijfers van het ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Dat is slecht voor het milieu én voor de
portemonnee, stelt campagnebureau Milieu Centraal. Als deze afstanden zouden
worden gefietst of gelopen, scheelt dat per jaar 500 miljoen liter brandstof,
ter waarde van 750 miljoen euro. Ook zou jaarlijks 185 kg minder CO2 per auto
worden uitgestoten.
Het parkeerterrein van Winkelcentrum Kooiman in Purmerend is
vol, veel voller dan het fietsenrek ernaast. Marjon (40) en Niels (34) laden
boodschappen in de achterbak van hun stationwagon. Op de vraag hoever ze van dit
winkelcentrum vandaan wonen, maakt Niels een gebaar alsof hij een steen gooit.
‘Op een steenworp, nog geen kilometer.’ Waarom ze dan toch de auto nemen? ‘Het
is een leasebak en dus gratis. Dan ga je niet lopen sjouwen met je pakken melk.’
Ze gebruiken de auto ook voor andere korte ritjes, zoals het naar school of
sport brengen van hun kinderen. ... |
Geen normaal kruid tegen gewassen. Oplossing:
heel weinig parkeerplaatsen - overal. Wat doet men: men bouwt parkeergarages. Of
winkels in de polder, zodat er nog meer gereden wordt.
Volgende drift (de Volkskrant, 27-07-2010, column door Paul Krugman (The New York
Times)):
| |
Wie heeft de planeet gekookt?
De
daadkracht rondom klimaatregelen is vermoord. Voor wie wil weten door wie: volg
het geld.
Zeg niet dat de goden geen gevoel voor humor hebben. Ik durf te wedden dat ze op
de Olympus nog steeds zitten te gniffelen om hun besluit de eerste helft van
2010 de heetste ooit te maken. ...
Natuurlijk kun je op basis van een jaar geen conclusies
trekken over trends in de wereldwijde temperatuur. Maar wie het feit negeert,
trapt in een van de favoriete trucs van klimaatveranderingontkenners: ze wijzen
op een ongewoon warm jaar in het verleden en zeggen: ‘Zie je wel, de aarde is
aan het afkoelen sinds 1998, niet aan het opwarmen.’ Eigenlijk is 2005 en niet
1998 het warmste jaar tot dusver – maar het punt is dat de recordtemperaturen
waar we nu mee te maken hebben, onzinargumenten nog onzinniger maken.
...
Waarom kwam wetgeving rondom klimaatverandering eigenlijk
niet door de Amerikaanse Senaat? ...
Deden we dan niets omdat we twijfelden over de economische
impact van klimaatwetgeving? Ook niet. ...
Dus als het niet de wetenschappers en de economen waren die
de daadkracht rondom klimaatverandering hebben vermoord, wat dan wel?
Het antwoord is de gebruikelijke tweeling: hebzucht en
lafheid. ... |
Red.: Dat is het algemene antwoord.
Krugman geeft nog wat details:
| |
Als je het verzet tegen klimaatmaatregelen wilt begrijpen: volg het
geld. Hoewel de economie als geheel niet veel schade oploopt als we een
prijs zetten op CO2, geldt dat wel voor bepaalde industrieën. Vooral de
kolen- en olie-industrie. En die hebben een enorme campagne opgezet om
hun bedrijfsresultaat veilig te stellen.
Kijk eens naar de wetenschappers die de consensus over
klimaatverandering in twijfel trekken; kijk eens naar de denktanks die
claimen dat elke poging om emissies te beperken de economie zal
verlammen. Keer op keer zul je erachter komen dat zij aan de andere kant
van een geldstroom staan die begint bij grote energiemaatschappijen,
zoals Exxon Mobil dat tientallen miljoenen dollars besteedt om de
ontkenning van klimaatverandering te promoten.
Of kijk naar de politici die het felst tegen klimaatbeleid
hebben gefulmineerd. Waar komt het grootste deel van hun campagnegeld
vandaan? Je weet het antwoord al. |
Maar cruciaal:
| |
Maar zonder de hulp van lafheid had alleen hebzucht deze strijd niet
gewonnen. Dan gaat het vooral om de lafheid van politici die weten hoe
groot de dreiging is. Politici die klimaatactie in het verleden
steunden, maar hun post op het cruciale moment hebben verlaten. Er zijn
er meer van en dus komt er geen klimaatwet. Hebzucht, gevoed door
lafheid, heeft getriomfeerd. En de hele wereld zal de prijs betalen. |
Maar naast die lafheid, die er is, speelt ook een belangrijke rol bij
politici het handhaven van de neoliberale status quo.
Een van de
zaken genoemd door Krugman (de Volkskrant, 07-08-2010, door Michael Persson):
| |
Een klimaatsceptisch geurtje
Tussentitel:
Climategate is een storm in een glas water gebleken
Goede vraag uit Zeist,
deze week. ‘Hoe kan het toch dat er dagelijks artikelen in de Volkskrant staan
over extreme weersomstandigheden en dat daarin met geen woord wordt gerept over
de klimaatverandering, die hiervan (mede) oorzaak is?’ Het is inderdaad
opvallend hoe expliciet we het klimaat niet noemen bij de berichtgeving over de
overstromingen in Pakistan en de branden in Rusland. Tot vorig jaar ging elk
verhaal over droogte, hitte, bosbranden en zware regenval, waar ook ter wereld,
gepaard met een kaderstukje waarin we iemand van het KNMI of een andere
klimaatdeskundige lieten uitleggen dat die extreme omstandigheden precies dat
laten zien wat de modellen voorspellen. Met een slag om de arm dus: je kunt
nooit zeggen dat een bepaalde bui direct aan de opwarming van de aarde te wijten
is, maar wel dat die buien vaker zullen voorkomen. Dat doen we nu dus minder. Is
dit het effect van Climategate, de vorig jaar gekraakte e-mailcorrespondentie
van klimaatwetenschappers? Hoewel nader onderzoek ... heeft aangetoond dat dat
een storm in een glas water was, is de publiciteit rond de verdachtmakingen veel
groter geweest dan de publiciteit over de uitkomst .... Maar er is een
klimaatsceptisch geurtje blijven hangen dat lastig weg te krijgen is.
... |
Meer over deze affaire hier
.
Een voorbeeld van de door Krugman gesignaleerde lafheid (de Volkskrant, 11-08-2010, hoofdredactioneel commentaar):
| |
Natuurrampen
Tussentitel: Russische hitte kon
zich doornalatigheid tot ramp ontwikkelen
In Pakistan en Kashmir leidt
overvloedige moesson tot overstromingen die miljoenen personen treffen. In China
graven honderden reddingswerkers naar vermoedelijk duizenden slachtoffers van
aardverschuivingen en modderstromen. In Midden-Europa staan dorpen en steden
blank. En rond het zinderende Moskou woeden gigantische bosbranden.
.. |
In al deze gevallen zijn het niet gewone
rampen, maar rampen die zich vrijwel nooit of helemaal nooit in die vorm hebben
voorgedaan.
Tijd voor de smoezen:
| |
In veel opzichten zijn deze zogeheten natuurrampen in feite vooral
menselijke rampen. ...
Ook in Rusland legt de natuurramp de machteloosheid van
autoriteiten genadeloos bloot ... Daar begon de ramp al jaren voor de
brand uitbrak, en weer door nalatigheid van de mens. ... |
Om vervolgens te concluderen:
| |
Volgens klimaatmodellen zullen op een opgewarmde aarde meer
extreme weersomstandigheden optreden. De huidige rampen zijn daarvan
nog geen voorteken, maar wel een waarschuwing dat uiteindelijk de
mens de mens zal moeten behoeden voor rampen. |
Het is volkomen duidelijk: deze mensen zijn pas overtuigd als hun
eigen huizen zijn afgebrand of tot hun nok onder water staan. En dat is
natuurlijk pure lafheid.
Dan heb je ook nog de cynici (de Volkskrant, 02-04-2009, column door Max Pam):
| |
Ook al
zou de ledlamp twintig jaar meegaan, dan nog is dat geen reden te denken dat
mensen nooit meer lampen zullen kopen. Mensen houden niet van oude spullen,
behalve als ze antiek zijn.
Waarom het nieuwe zo aantrekkelijk is
Vorig jaar introduceerde Philips de ledlamp. Led staat voor light emitting
diodes, wat in de praktijk betekent dat de lamp niet heet wordt en daardoor
zuiniger is in het energiegebruik. ...
... Deze week stond in de krant dat de prestaties van de
ledlamp nogal tegenvallen. Het Nationale Metrologisch Instituut Nederland, dat
voorheen eenvoudig het Nederlands Meetinstituut heette, heeft vastgesteld dat de
claims van de fabrikanten niet worden waargemaakt. De ledlamp is beslist niet 85
procent zuiniger dan de gloeilamp en evenmin 25 procent zuiniger dan de
spaarlamp. In sommige gevallen doet de spaarlamp het zelfs beter. ...
Ik geloof helemaal niet dat Philips ergens bang voor hoeft te
zijn.
In het begin van de jaren negentig adverteerde Volvo met een
auto 'die 25 jaar meegaat'. Erg lang is dit model populair geweest Als je je bij
het parkeerterrein van de VPRO opstelde, zag je die Volvo's in het gelid
binnenrijden. De auto was en vogue bij de gegoede middenklasse, die graag
wilde laten zien dat duurzaamheid hoog in het vaandel stond. De 25-jarige claim
van Volvo zou weleens terecht kunnen zijn, maar al na tien jaar zag je dat model
steeds minder langs komen. Nu rijden er alleen nog volbepakte Turkse families
in.
Dat de mens naar duurzaamheid streeft, lijkt mij ook een
mythe. Mensen willen veel vaker iets nieuws dan iets ouds. Een ding dat niet
kapot wil, begint op den duur te knellen. Het begint in de weg te staan, te
irriteren en tenslotte begint het je uit te lachen of je anderszins te pesten.
Eigenlijk willen wij alleen maar iets ouds als het zeldzaam is en een speciale
waarde vertegenwoordigt. Verder zijn wij helemaal ingesteld op de vreugde van
het nieuwe. Geef een kind een nieuwe fiets en je ziet het mechanisme tot volle
wasdom komen in de vorm van een blij gezicht.
Maar de aantrekkelijkheid van het nieuwe geldt niet alleen de
dingen. Die geldt ook ervaringen, gevoelens en ideeën. Die geldt voor alles, op
een heel enkele uitzondering na, misschien.
De dichter Remco Campert laat een van zijn romanfiguren, die
al een hele tijd aan de bar hangt, zeggen: 'Er ontstaat dorst naar nieuwe
woorden in een nieuwe locatie.' Eenmaal op de nieuwe locatie aangekomen drinken
ze gewoon op de oude voet verder, tot ze weer allemaal aan de bar hangen. .
Maar voor de rest wordt het niets met die duurzaamheid. |
Hier spreekt een bekende cynicus, en je moet er
eigenlijk altijd vanuit dat de aan "wij"; toegeschreven uitspraken alleen
over de schrijver of spreker zelf slaan, als het negatieve dingen betreft, maar
een deel hiervan is ongetwijfeld waar. In eerste instantie natuurlijk voor zijn
eigen groep: de alfa-intellectuelen, de creatievelingen, de kunstenaars, voor
alles nieuw en origineel en autonoom en nog nooit eerder gedaan moet zijn. Maar
dat is een niet onaanzienlijke groep. En er zijn er meer - je hebt de
achter-het-nieuwe meelopers, de techniekfanaten, enzovoort. Al met al een
aanzienlijk deel van de bevolking.
Als er dus gesproken wordt over dit soort zaken moet je dus
altijd bedacht zijn voor een fundamenteel proces: er is altijd een groot
verschil tussen woorden en gedrag: men belijdt met de mond het milieu- en
klimaatbewustzijn, en men wijst de effectieve maatregelen af. En aan in beide
bronnen wordt onverbloemd de reden voor het verschil tussen woorden en daden
genoemd: zelfbevrediging. Maatregelen die echt effectief zijn beperken de
consumptie, en die consumptie is iets dat mensen bevredigt, en die bevrediging
willen ze niet opgeven.
Dat zou afgedaan kunnen worden met termen als hedonisme, maar
dat is ook niet helemaal eerlijk. De wens tot bevrediging waar nu sprake van is,
terrasverwarming enzo, gaat allang voorbij het noodzakelijke en effectieve, en
valt vanuit neutrale blik alleen te classificeren als overbevrediging. En zo'n
wens tot bevrediging voorbij het effectieve, weet de psycholoog, is het gevolg
van frustratie, dat wil zeggen: teleurstelling of tekort op andere, meestal
belangrijkere, vlakken.
En dan gaat de zaak over naar de socioloog, die weet te
melden dat die maatschappelijke overbevrediging in de vorm van over consumptie
het directe gevolg is van de economische inrichting van de maatschappij:
overconsumptie is nodig vanwege te hard en te veel werken, en wel te hard en
teveel werken ten opzichte van een bevredigend resultaat: wie hard werkt in een
sigarettenfabriek is hard aan het werk voor de verslaving van anderen - en dit
geldt voor een groot deel van ons werk. Bovendien moeten die werkzaamheden
verricht worden in een omgeving die niet anders omschreven kan worden als
dictatoriaal, in een strenge hiërarchische structuur met een absolute
machthebber aan de top, die op ieder door hem gewenst moment jou hele werk op
kan heffen.
De wens tot overbevrediging heeft dus dezelfde oorzaak als de
overconsumptie die nodig is voor het voldoen ervan: de kapitalistische
maatschappij.
Een effectieve bestrijding van milieu- en klimaatproblemen is
dus alleen mogelijk door onze kapitalistische maatschappij te veranderen. Dat
laatste is alleen mogelijk door de mentaliteit van een groot deel van de top van
die maatschappij te veranderen. Die top van de kapitalistische maatschappij zit
daar vanwege het hoog scoren in een mentaliteit die bepaald wordt door factoren
als machtsstreven (wellust, is natuurlijk het juiste woord), geldzucht,
rücksichtlosigkeit, gebrek aan empathie, jaloezie, narcisme, en meer van
dit soort zaken, die in hun meer extreme vormen als geheel bekend staan
als psychopathie. De kans om de mentaliteit van die groep te veranderen is
gering - zelfs het praten over beperking van hun inkomens van tientallen
miljoenen naar enkele miljoenen veroorzaakt een oneindige hoeveelheid
wrokkigheid bij hen.
De enige mogelijkheid voor een effectieve bestrijding van
milieu- en klimaatproblemen is dus een revolutie. Maar waarschijnlijk volstaat
niet een revolutie in het denken, want de top van de kapitalistische
maatschappij laat het denken altijd overheersen door hun machtstrevende emoties.
Wat nodig is voor voor een effectieve bestrijding van milieu-
en klimaatproblemen is een omverwerping van de kapitalistische, Anglicistische,
economie, van wat zich tot nu toe effectief gedraagt als een kapitalistische,
Anglicistische, dictatuur. Een omschrijving die niet beter bevestigd wordt juist
door die milieu- en klimaatproblemen: roofbouw en dictatuur: het zijn twee
aspecten van hetzelfde: slechtheid.
Als de Anglicistische dictatuur omver is geworpen, is het
mogelijk de volgende stappen te nemen in de richting van een op langere termijn
overleefbare menselijke maatschappij - voor de daarvoor noodzakelijke verdere
stappen, zie hier
 .
Voor een mogelijke toekomst als men geen maatregelen neemt, zie hier
.
Tot slot een enkel voorbeeld dat laat zien hope onwaarschijnlijk het is
dat het tot een aanpak zal komen, bij een veel duidelijker en nauw verwante
zaak (de Volkskrant, 24-09-2011, column door Tonie Mudde):
| |
Ruimtepuin
En dan nu de weersverwachting: af en toe een bui, met lokaal kans op een
vallende satelliet. Onderzoekers van NASA waarschuwden de afgelopen weken dat
rond vrijdag 23 september hun Upper Atmosphere Research Satellite zou
neerstorten. Hij is zo groot als een vrachtwagen en verbrandt niet volledig in
de atmosfeer. ...
Raket- en satellietbouwers bekommeren zich zelden om wat er
met hun afgedankte speeltjes gebeurt. Deze maand publiceerde het National
Research Council een lijvig rapport over de puinhopen van vijftig jaar
ruimtevaart. Neerstortende klimaatsatellieten zijn niet eens de grootste zorg;
de kans dat ergens op de wereld een mens wordt getroffen is 1 op 3.200.
Nijpender is al het schroot dat jarenlang blijft rondzweven. In de populaire Low
Earth Orbit bevinden zich inmiddels miljoenen objecten, variërend van
vuilniszakken van astronauten tot de restanten van ontploffende rakettrappen. In
2009 knalden al eens twee satellieten op elkaar, resulterend in ontelbare
brokstukken die weer nieuwe botsingen kunnen veroorzaken. Al die kettingreacties
brengen de National Research Council tot een sombere conclusie: het tij keren
kan al niet meer, rond de aarde wordt het vroeg of laat één grote no-go-area.
... |
Om preciezer te zijn: dat dit verschijnsel er
zit aan te komen is al enkele tientallen jaren bekend
. Eveneens is redelijk exact uitgerekend bij welke dichtheid van puin het
verschijnsel onomkeerbaar is - de cruciale factor zijnde dat als daar waar het
puin met elkaar gaat botsen en er steeds meer stukjes ontstaan, dus er meer
botsingen komen enzovoort.
Ook is redelijk bekend op welke termijn, bij voortzetting van
de huidige trend van toename, dit kritieke punt bereikt gaat worden - iets van
enkele tientallen jaren. Zeer dichtbij dus. Dus actie is direct genoden. Al
minstens tien jaar terug.
En wat wordt er aan gedaan:
| |
Wat volgde was een politiek schouwspel dat doet denken aan
klimaatconferenties. Met z'n allen om de tafel en beterschap beloven,
maar vooral geen bindende overeenkomsten sluiten. Wel veel met het
beschuldigende vingertje wijzen naar nieuwe spelers op het toneel, zoals
de Chinezen. Uiteindelijk gaan alle partijen naar huis om voor goedkope
en vuile oplossingen te kiezen, want 'als hij dan ik ook'. |
Niets, dus.
De auteur trekt zelf de voor de hand liggende analogie:
| |
Begin december staat in Johannesburg de volgende klimaattop op het
programma. Ik hoop dat de deelnemers zullen stilstaan bij hoe slim de
raketgeleerden het ruimtepuin hebben aangepakt. |
De kans daarop ligt is heel veel lager: de belangen zijn veel groter dan bij
de ruimtevaart, het aantal partijen is ook veel groter, en de belangen van de
partijen zijn tegengestelder. De kans op optreden tegen het klimaatprobleem ligt
dus heel veel onder de kans op het optreden tegen het ruimtepuinprobleem. En die
laatste kans staat nu dus nog steeds op nihil.
Voor meer overwegingen en barrières tegen een oplossing, zie
hier
.
Naar Klimaat & Milieu lijst
 , of site home
.
|