Bronnen bij Wetenschap, historie: Middeleeuwen, de ontwikkeling

Het ontstaan van de gilden was het standaardvoorbeeld van de ontwikkeling gedurende Middeleeuwen. Maar dit ging natuurlijk samen met vele andere zaken (de Volkskrant, 31-12-2010, boekrecensie door Hans Wansink):
  Uit de klei getrokken

Een ambitieuze serie van tien delen presenteert een nieuwe geschiedenis van Nederland. In het knap geïntegreerde deel drie, de periode 1100-1560, schetst Wim Blockmans de opkomst van 'metropolen aan de Noordzee'.

Tussentitel: Willem van Oranje schonk nogal prijzige wijn

De Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden zijn maar zeer kort een politieke eenheid geweest, van 1543 tot 1581, toen de Staten-Generaal zich onafhankelijk verklaarden van Filips II. Toch vormen de Lage Landen vanaf de twaalfde eeuw een steeds sterker samenhangend geheel. In de periode tussen 1100 en 1300 was het gebied rond de Schelde en de Leie, met als belangrijkste stad Atrecht (tegenwoordig Arras), de motor van spectaculaire economische, sociale en culturele ontwikkelingen.
     In die tijd, demonstreert Wim Blockmans in zijn nieuwe synthese van de Lage Landen in de late middeleeuwen, ligt de oorsprong van de rijkdom, de culturele bloei en de bewegingsvrijheid van de burgers van de Nederlanden. Na Atrecht met zijn 25 duizend inwoners, nam Brugge in de veertiende en vijftiende eeuw het estafettestokje over, met 45 duizend inwoners.
    De val van Brugge luidde de bloei van Antwerpen in, dat in de zestiende eeuw uitgroeide tot een metropool van maar 100 duizend inwoners. De neergang van Antwerpen tijdens de Opstand effende de weg voor de opkomst van Amsterdam als centrum van de wereldhandel in de zeventiende eeuw.   ...
    De ligging aan de Noordzee en de nabijheid van grote rivieren zorgden voor intensief handelsverkeer tussen Engeland en het Rijnland en Noordwest-Europa en Italië. De combinatie van deze twee verkeersassen verleende aan de steden van Vlaanderen de gelegenheid zich zelfstandig te ontwikkelen tot vroegkapitalistische centra.
     Door kanalen en zeehavens te graven, werd de infrastructuur in de twaalfde eeuw geschikt gemaakt voor geregelde handel overzee. Vlaanderen specialiseerde zich in de verwerking van (mede uit Engeland afkomstige) wol tot superieur laken in diverse kwaliteiten. De balen laken waren het ideale exportproduct voor transport over water, naar Italië, Spanje en de kruisvaarderskolonies in Palestina.
    De verbreiding van particulier eigendom en de accumulatie van handelskapitaal maakten de steden tot nieuwe spelers in het politieke krachtenveld. Kooplieden organiseerden zich in hanzen ter wille van een ordelijk verloop van de levering van goederen. Graven en andere vorsten zorgden voor veiligheid op handelsroutes en privileges voor kooplieden op de jaarmarkten.    ...
    Voordat de Nederlanden de sprong naar wereldhegemonie in handel, cultuur en techniek konden maken, vond er in de 'lange veertiende eeuw' een terugslag plaats, door massale sterfte als gevolg van pest, overbevolking, oorlog, clanvetes en andere plagen. Rond 1500 begon een nieuwe bloeiperiode, met economische specialisatie van stad en platteland, opkomst van de scheepsbouw in Holland en expansie overzee. Deze bloei liep parallel aan politieke eenwording onder aanvoering van Bourgondische vorsten, met als tegenspeler de aan zelfbewustzijn winnende Staten-Generaal van vertegenwoordigers van adel, geestelijkheid, steden en enkele plattelandsdistricten.   ...
    De bundel toont de andere kant van de Nederlanden in de Middeleeuwen: een lappendeken van elkaar in de weg zittende instellingen, betwiste privileges en rivaliserende groepen. ...

Een sociologisch voorbeeld van een faseovergang , dus.

Nog zo'n parallelle ontwikkeling (de Volkskrant, 27-08-2022, door Maartje Bakker):
  Geschiedschrijving

De Middeleeuwen waren heel vrouwvriendelijk

Krachtige, invloedrijke vrouwen zijn structureel uit de geschiedenis geëlimineerd. Met haar bestseller Femina plaatst de Britse cultuurhistoricus Janina Ramirez ze terug. 'Zelfs pausen lieten zich door hen inspireren.' Een voorbeeld voor het heden, hoopt ze.

...    Straks zal Ramirez, die cultuurhistoricus, onderzoeker aan de Universiteit van Oxford en documentairemaker is, verder reizen naar het eiland Skye en misschien zelfs naar Lewis, door barre stenige landschappen. Zo volgt ze het spoor van Unn de Diepzinnige, een vrouw die met haar bemanning ooit als een van de eersten IJsland koloniseerde ...
    Neem bijvoorbeeld Aethelfled, een 10de-eeuwse Engelse koningin. ...
    Het boek begint met Emily Wilding Dickinson, een vrouw uit de 20ste eeuw die voor het vrouwenkiesrecht strijd ...
    In de Middeleeuwen zijn er juist mystieke, seculiere vrouwen, zoals de in mijn boek vermelde Margery Kempe, die een groep mannen en vrouwen om hen heen hadden die zeiden: ze zijn onafhankelijk, ze zijn anders, ze zijn interessant.'

Eén van de uitzonderingen in het boek is Hildegard van Bingen, een geestelijke uit de 12de eeuw: zij is nooit in de vergetelheid geraakt. Hoe kan dat?
'In haar tijd werd ze al bewonderd, door pausen, bisschoppen, door keizer Frederik Barbarossa. ...'

Reken maar dat die allemaal "blondharig en blauwogig" zijn ... Noordwest-Europese mensen.
    Naast de ontwikkeling richting de wetenschap waren hier natuurlijk ook al veel meer dingen verder.


Naar Wetenschap, historie , of site home .

1 jan.2011