De Volkskrant, 23-09-2006, column van Marjolijn Februari
 
Zoveel verhalen die de plek van de werkelijkheid innemen

Gelukkig zie je de laatste tijd een terugkeer naar knijpen, voelen, kijken, proeven en luisteren

Iedereen gelooft altijd maar wat je zegt. Het is een van de meest fascinerende verschijnselen van het samenleven. Als ik hier opschrijf dat ik de scherpzinnigste criticus ben van de hedendaagse samenleving, kan ik er zeker van zijn dat ik dat oordeel straks op verschillende plekken weer over mezelf teruglees. Als ik opschrijf dat ik een nitwit ben en een charlatan, heeft dat net zo goed zijn gevolgen.
    Je kunt maar het beste rekening houden met dit verschijnsel. Voorzichtig zijn met zelfrelativering en zelfspot. Ironie vermijden – want als iedereen altijd alles gelooft wat je zegt, moet je zo min mogelijk ruimte laten voor interpretatie. Wees duidelijk, helder, en houd in het oog welk verhaal je wereldkundig wilt maken. Zodra je je bericht eenmaal hebt verzonden, vermenigvuldigt het zich tot in het oneindige en is er niemand meer die de boodschap ervan controleert.
    Opeens lees je hier en daar dat de aanslag op de torens in New York – en de andere politieke aanslagen van de laatste jaren – het ongelijk van het postmodernisme hebben bewezen. Volgens mij is het precies andersom: de dominantie van alle verhalen over de aanslagen bewijzen juist het gelijk van het postmodernisme. De belangrijkste postmoderne les was toch dat verhalen de werkelijkheid verdringen, vervormen en doen vervagen? Je hoort zoveel commentaren, dat je niet langer weet hoe het werkelijk zat. En je zult er nooit meer achterkomen.
    Een voorbeeld. Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat Pim Fortuyn in een interview met de Volkskrant heeft gepleit voor afschaffing van artikel 1 van de Grondwet. Laatst kwam deze versie van de geschiedenis weer voorbij toen minister Donner religieuze visioenen kreeg over de Grondwet. Donner kwam er genadig vanaf. Genadiger dan Pim Fortuyn, die op basis van zijn vermeende voorstel geldt als een eersteklas griezel.
    Feit is dat Pim Fortuyn in het interview niet heeft gesproken over afschaffing van artikel 1 van de Grondwet. Feit is ook dat hij afschaffing van artikel 1 van de Grondwet niet heeft bedoeld: hij sprak over het maken van discriminerende opmerkingen en artikel 1 van de Grondwet gaat niet over het maken van discriminerende opmerkingen. Wie de moeite zou nemen nog eens terug te keren naar de tekst, zou dit gemakkelijk kunnen zien.
    Maar niemand keert ooit terug naar de tekst. Interpretaties, commentaren en mythes hebben de geschiedenis overgenomen. En niet alleen politici, maar ook journalisten en hoofdredacteuren, historici, televisiemakers en educatieve organisaties houden vast aan het mooie verhaal dat ze elkaar steeds maar weer navertellen. Inmiddels wordt schoolkinderen de betekenis van de Grondwet zelfs uitgelegd aan de hand van het feit dat Pim Fortuyn hem wilde afschaffen. De boef.
    Je zou je ongemakkelijk kunnen voelen als de geschiedvervalsing zich zo vlak onder je eigen ogen voltrekt. Maar je moet je ook realiseren dat een dergelijke misinterpretatie zoveel eigen werkelijkheid schept en zoveel nieuwe gevolgen creëert, dat het er langzamerhand helemaal niet meer toe doet wat er ooit echt is gebeurd. Het verhaal heeft zijn eigen werkelijkheid geproduceerd. Zie hier de triomf van het postmodernisme.
    Er zijn ook wel alledaagse voorbeelden te geven van het verschijnsel dat interpretatie de plaats heeft ingenomen van de sensatie. Dat er een hele laag van taal, tekst, commentaar, oordeel en statistiek over de dingen ligt, die je er nauwelijks meer vanaf kunt scheppen. ‘Mooi weer, hè?’ zegt de een. ‘Ja, de barometer is inderdaad vooruit gegaan,’ zegt de ander. Alsof je zonder barometer niet kunt zien dat het mooi weer is. Alsof je zonder weegschaal niet kunt zien dat je te dik bent. Alsof je zonder de analyses van stylistes, image-consultants en communicatie-psychologen zelf niet weet wat je van Balkenende moet vinden.
    Gelukkig zie je de laatste tijd mensen pleiten voor een terugkeer naar iets tastbaars. Naar knijpen en voelen en kijken en proeven en luisteren. Uitvogelen of iets echt wel zo is. Oprah Winfrey liet weten dat je niet de hele tijd op de weegschaal moet staan als je bezig bent af te vallen: voel gewoon hoe je kleren zitten. Ondernemer Paul Fentener van Vlissingen zei in het laatste interview voor zijn dood dat bedrijven hun resultaten beter niet iedere drie maanden kunnen publiceren. De cijfers krijgen veel aandacht, iedereen hecht er waarde aan, iedereen herhaalt ze tot in het oneindige, maar in feite zeggen ze niets.
    Als ik zelf af en toe de behoefte voel terug te keren naar de tastbaarheid van het leven, is dat wanneer ik managers en consultants hoor handelen in tools. Letterlijk zijn tools middelen – tools zijn geen doel. Toch zijn er mystieke bijeenkomsten waar tools over de toonbank gaan zonder dat iemand nog spreekt over datgene waar ze voor dienen.
    Een tijd geleden was ik aanwezig bij een bijeenkomst van managers in de sociale sector, waar een Vlaamse ambtenaar werd gevraagd wat ze vond van de Nederlandse tools. Ze schudde verbaasd haar hoofd. ‘Jullie zijn blijkbaar erg bezig met de managementtechnieken van de sector’, zei ze. ‘In Vlaanderen vragen we ons eigenlijk gewoon af of iemand nog een trui nodig heeft in de winter.’ Ze zei het in het Vlaams: ‘Nen pull in d’n winter.’
    Dat klonk een beetje onnozel na alle abstracte verhalen. Je kunt immers uit betrokkenheid wel letten op de basale behoeften van mensen, maar je zult die betrokkenheid ook moeten organiseren. Zonder tools geen truien: tot zover hoefden de aanwezigen zich niet voor hun abstracte aanpak te schamen.
    Toch raakten die aanwezigen verlegen van de pull in d’n winter. Niemand wilde de indruk wekken dat hij in zijn enthousiasme over de tools de truien helemaal was vergeten.
    Even laaide de schrik dan ook op. Zoveel verhalen waarin iedereen gelooft – en die nergens meer over gaan.


Terug naar Filosofie lijst , of naar site home .