Bronnen bij Gezag en macht: vrijwilligheid
Voor het spel van gezag tussen leider en de rest is de factor van
vrijwilligheid cruciaal - zodra er geen vrijwilligheid is, of een zekere
minimale waarde van vrijwilligheid, gaat de onderlinge verhouding over op
die van macht. De term "vrijwilligheid" was in de oorspronkelijke versies van
het artikel niet gevallen, en is afkomstig van deze bron (de Volkskrant, 25-09-2010, door Meindert Fennema, hoogleraar politieke
theorie van de etnische verhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam):
| |
De gammacanon (39)
Politicologie | Macht | In een democratie dragen kiezers hun oordeel over
aan politici. Daarmee wordt macht gelegitimeerd.
Tussentitel: Wie te lang op basis van dwang regeert, komt in de problemen
... Leden van de bestuurlijke elite beschouwen zichzelf liever als
invloedrijk dan als machtig. Maar de mens en die zo'n invloed ondergaan, hebben
de neiging de elite als machtig te beschouwen.
Macht is de kans dat bevelen worden opgevolgd, zo meende
socioloog Max Weber. Die kans is het grootst als er sprake is van dwang. Maar
degene die te lang op basis van dwang probeert te regeren, komt in problemen.
'Men kan met bajonetten alles doen, behalve erop zitten', wist de Franse
kardinaal Richelieu al in de 18de eeuw.
Als bevelen vrijwillig worden opgevolgd, dan spreken wij van
gezag. Maar gezag wordt ook wel verbonden met het op voorhand aanvaarden van nog
onbestemde beslissingen of zelfs beslissingen die nog niet genomen zijn. Zonder
deze tweede vorm van gezag zou een politiek stelsel niet kunnen functioneren.
Politiek gezag wordt, vanuit een liberaal-democratisch perspectief, daarom wel
gedefinieerd als 'het overdragen van een politiek oordeel'. In een democratische
samenleving wordt die overdracht niet gelegitimeerd op religieuze of
traditionele gronden. De constitutionele monarchie, waarin het staatshoofd
uitsluitend wordt benoemd omdat hij of zij het oudste kind is van het vorige, is
een van de belangrijkste restanten van traditioneel gezag in ons
gedemocratiseerde bestuur. ... |
Dat laatste is in onze terminologie dus
geen gezag, maar macht. Fennema schetst ook enige factoren van het spel in de
aanloop naar gezag, voor het geval van de politiek (noot: "(ex) post" is:
"achteraf", en "(ex) ante" is "vooraf")
| |
In een democratie wordt macht alleen politiek gelegitimeerd: de
macht kan uitsluitend op grond van politieke procedures worden
uitgeoefend. Degenen die gehoorzamen ('hun politiek oordeel
overdragen'), moeten erop kunnen vertrouwen dat er op basis van die
procedures verantwoorde politieke besluiten worden genomen. De vraag is
of gezag zich uitsluitend 'procedureel' laat afleiden. Degenen die hun
politieke oordeel overdragen, moeten toch wel het gevoel hebben dat de
besluiten genomen worden op basis van algemeen aanvaarde criteria.
Zonder een zeker vertrouwen in de kwaliteit van de de politieke elite
kan geen politieke macht blijvend bestaan. Politici kunnen dat
vertrouwen voor een deel verwerven op dezelfde manier als deskundigen
gezag opbouwen door hundeskundigheid te 'bewijzen'. Zij doen dat als
groep vaak ex post doordat hun adviezen en voorspellingen
realistisch blijken te zijn. Maar de individuele deskundige doet dat ook
ex ante, in een permanente discussie met collega's. Dezelfde
mechanismen zorgen voor vertrouwen in de politieke elites. Burgers
dragen hun politieke oordeel alleen over aan politici die hun
competentie hebben bewezen (ex ante) en bereid zijn hun kennis en
oordeel steeds opnieuw ter discussie te stellen (ex post). |
Allemaal ook gezond verstand.
Het begrip vrijwilligheid en het belang ervan is op deze
website eerder behandeld in de context van kwaliteit in het algemeen hier
 ,
en meer specifiek in dat van arbeid hier
.
Naar Gezag en macht
, of
site home
 .
|