Achtergrond | Goede controle biedt geen garantie tegen megafraudes a la Ahold, blijkt uit nieuwe studie

Hoge bonussen kweken 'zonnekoningen'

Niet zozeer gebrekkig toezicht, maar haantjesgedrag, hebzucht en luchtkastelen veroorzaakten de grote financiële fraudes. Oplettende beleggers kunnen de drama's zien aankomen, aldus onderzoeker Kees Cools.

Tussentitel: Riante beloningen: geen beter werk, wel meer kans op fraude

Fotobijschrift: Ahold-topman Cees van der Hoeven in 1999. Aan het besturen van
                      Ahold besteedde hij steeds minder aandacht; Van der Hoeven gaf
                      jaarlijks minstens honderd presentaties aan beursanalisten.

Macht en hebzucht: aan anekdotes geen gebrek. Joe Nacchio, topman van Qwest, riep zijn staf ooit bijeen in het luxe hotel-casino Bellagio in Las Vegas. De baas van het telecombedrijf gooide opengesneden tennisballen door de zaal, die volgepropt bleken met dollars. Zijn verkopers stoven door de zaal, vechtend om een bal te bemachtigen.
    Of neem Dennis Kozlowski van Tyco - een concern dat kleerhangers, chirurgische instrumenten en onderzeese kabels maakt. Kozlowski liet zijn appartement in New York voor 15 miljoen dollar inrichten op kosten van de zaak. Hij koos een paraplubak van vijftienduizend dollar en een douchegordijn van zesduizend dollar.
    Voor zijn vrouw hield hij in 2001 een feestje op Sardinië. Het bacchanaal, dat een week duurde, werd opgeluisterd met halfnaakte 'Romeinen' - het pikante filmpje staat nog op internet. De rekening (twee miljoen dollar) ging naar Tyco.
    Qwest en Tyco hebben iets gemeen, samen met bijvoorbeeld Ahold, Lernout & Hauspie, Enron en Parmalat: ze behoren tot de veroorzakers van de 25 grootste financiële schandalen tussen 1997 en 2004. Bij deze fraudes gingen tientallen miljarden euro's in rook op, terwijl vele tienduizenden mensen hun baan verloren.
    Vaak wordt gesteld dat de boekhoudfraudes vooral het gevolg zijn van gebrek aan toezicht van commissarissen of accountants. Een misvatting, zo concludeert Kees Cools, adviseur bij The Boston Consulting Group en hoogleraar corporate finance in Groningen.
    Hij onderzocht de 25 grootste schandalen van de laatste jaren. Bij elk 'fout' bedrijf zocht hij een 'schone' tegenhanger van vergelijkbare omvang. Zo vergeleek hij Ahold met de Amerikaanse supermarktketen Kroger, Worldcom met AT&T, en Tyco met 3M.
    Cools heeft naar eigen zeggen 'een schokkende boodschap' voor wetgevers, opstellers van codes, en iedereen die gelooft in regels voor goed ondernemingsbestuur (corporate governance): deze blijken geen garantie tegen ongelukken. De vijftig goede en foute bedrijven blijken allemaal - in elk geval op papier - een deskundig en onafhankelijk toezichtmodel te hebben. De verschillen zijn 'nihil'.
    Cools ging daarom op zoek naar punten waarop de twee groepen wél van elkaar verschillen. In zijn donderdag verschenen onderzoek Controle is goed, vertrouwen nog beter (uitgeverij Van Gorkum, 22,50) noemt hij er drie: extreme groeidoelstellingen, excessieve beloning en 'zonnekoninggedrag'.
    Cools ontdekte dat de frauderende 25 bedrijven met absurde groeiprognoses op de proppen kwamen. Ze beloofden een gemiddelde groei van 18 procent, jaar in, jaar uit. Ofwel: 129 procent in vijf jaar, ruimschoots een verdubbeling van de onderneming.   ...
    De groeidoelen zijn volgens Cools onlosmakelijk verbonden met topinkomens, een thema dat al gevoelig ligt sinds de VOC; de aandeelhouders van dit Amsterdamse handelsimperium klaagden kort na de oprichting in 1602 al over zelfverrijking.
    Ook hier vond Cools een verband: hoe hoger de beloningen, hoe groter de kans op fraude. Bij de vijftig onderzochte firma's liepen de vaste salarissen niet uiteen: gemiddeld 900 duizend dollar per jaar. Het verschil zit echter in de aandelen en opties. Bij de 25 sjoemelaars waren de pakketten gemiddeld acht maal zo groot als bij de controlegroep. En bonussen in cash lagen met gemiddeld 1,9 miljoen dollar tweemaal zo hoog.
    Cools verwijst naar tientallen studies waaruit blijkt dat bonussen niet leiden tot beter werk, maar hooguit tot het voldoen aan de opgelegde cijfermatige doelen. Ook aan dit laatste zijn talloze onderzoeken gewijd. Hieruit volgt 'de heldere conclusie dat het gebruik van targets leidt tot onethisch en frauduleus gedrag'.    ...
    Wat is er verder nodig om goed ondernemingsbestuur te bevorderen? Cools vroeg het ruim vijftig kopstukken van AEX- en Midkapfondsen. Daarnaast analyseerde hij een enquête onder 36 duizend werknemers van grote bedrijven.
    Nog meer controle? Alsjeblieft niet, was het antwoord. Het motiveert niet. Controle kan rampen voorkomen, maar omgekeerd blijkt het geen waarde te creëren. Cools: 'Je wint er de wedstrijd niet mee.' In plaats daarvan hamert hij - paradoxaal genoeg - op vertrouwen. Het bouwen aan een sterke bedrijfscultuur waarin vertrouwen en beslissingsvrijheid centraal staan, vergroot de motivatie, betrouwbaarheid en productiviteit van werknemers, schrijft hij in zijn boek. ...

Red.:   Het idee om meer te werken met vertrouwen is een idee helemaal volgens de filosofie van het Rijnlandmodel. Op dit moment zijn er echter twee "maars": nummer één: het soort mensen als de schrijver van ovenstaande artikel werkt bij de Boston Consulting Group, en dat soort bedrijven en instituten worden meestal ingeschakeld door neoliberale politici, die tegenwoordig bij iedere grote partij zitten, en bestuurders (en daarvan lijken er geen andere te zijn), om neoliberale adviezen te verstrekken, hetgeen in relevante gevallen vrijwel altijd minder vertrouwen en meer controle inhoudt - denk maar aan de gezondheidszorg. Zonder wantrouwen en met controle zijn er tenslotte veel minder managers nodig - mensen van het type zoals ze bij Boston Consulting Group werken.
    Het is dus sowieso vreemd dat de onderzoeker van de Boston Consulting Group met een advies van "meer vertrouwen en minder controle" komt. Het gaat ook nog eens regelrecht in tegen één van de resultaten van zijn onderzoek, namelijk dat topmensen die bonussen naar prestatie krijgen, en dat zijn de meeste of bijna allemaal, zich minder ethisch gaan gedragen - gaan frauderen om precies te zijn.
   En nog veel vreemder: de onderzoeker constateert dat de bonussen en het hoge prestatieloon de oorzaak van het fraude-gedrag zijn. Dus wat is de uiterst voor de hand liggend oplossing van het fraudebedrag: schaf de bonussen en het hoge prestatieloon af!
    In totaal dus drie vreemde zaken. En allemaal zijn ze verklaarbaar door slechts een veronderstelling: de onderzoeker kiest voor de materiële belangen van de topmensen. Wat nog steeds moeilijk begrijpbaar blijft, tenzij je er bij zegt dat dat de materiële belangen zijn van de hele topgroep, waar bij zelf ook toe behoort.
    Al met al kan je er dus Absolut zeker van zijn dat het verband dat de onderzoeker legt tussen de bonussen en hoge prestatiebeloning en neiging tot fraude, en de beschreven vormen van decadentie, absoluut zeker is. Al was het maar omdat hetzelfde verband ook is aangetoond voor de mensen die in deze kringen verkeren, zowel qua fraude , als qua decadentie .
   

Naar Topinkomens, zelfregulering  , Economie lijst , Economie overzicht , of site home .